Phân biệt chủng tộc (Racism)

Nguyễn Thọ

24-12-2019

Nước Đức từng phạm tội diệt chủng nên xã hội rất nhậy cảm với những gì liên quan đến “Phân biệt chủng tộc”. Từ các câu lạc bộ thể thao, các trường học, nhà máy đến các nghiệp đoàn, người ta luôn phản ứng quyết liệt với các biểu hiện chủng tộc.

“Kỳ thị chủng tộc” KTCT (Racial discrimination) là một hiện tượng khó định lượng, vì nó luôn được che dấu. Nhóm nghiên cứu World Value Survey (Thăm dò giá trị thế giới) đã đăt câu hỏi “Bạn không thích ai là hàng xóm?” kèm theo nhiều trả lời, tại hơn 80 nước. Câu hỏi ngầm đó tạo nên bản đồ KTCT.

Chỉ số KTCT được tô từ xanh đến đỏ tím nói lên tỷ lệ phần trăm người trả lời “Tôi không thích người khác chủng tộc là hàng xóm”. Màu xanh là tỷ lệ thấp, màu đỏ là cao.

Có hơn 40% người Ấn độ và Libanon không thích người ngoại quốc ở cạnh. (Việt Nam có tỷ lệ 30%-39%, thuộc nhóm thứ nhì). Chỉ có dưới 4,9% người Mỹ, Canada, Thụy Điển và Na-Uy ngại ở gần người khác chủng tộc. Người Đức vốn bị coi là KTCT lại xếp thứ nhì về sự cởi mở (5%-9,9%).

Tuy nhiên khảo sát này không thuyết phục lắm. Ví dụ người Ấn Độ được hỏi đều coi người khác chủng tộc là người Pakistan hay người Hồi giáo, là những sắc dân gây nhiều vấn đề cho họ. 6 triệu người Libanon không hề kỳ thị chủng tộc với 1 triệu người tỵ nạn Syria và Palestine, vì là anh em chung dòng máu Ả-rập. Nhưng gánh nặng kinh tế do người tỵ nạn đem đến khiến hơn 40% dân chúng ngần ngại người ngoại quốc. Ngược lại, Mỹ và Canada là các nước nhập cư, đa chủng tộc, nên khi trả lời câu hỏi, người dân không coi gốc gác ở đâu là quan trọng. Do đó không có nghĩa là người Libanon kỳ thị hơn người Mỹ.

Trường Đại học Sheffield (UK) lại có phương pháp khác. Họ đưa ra chỉ số “Implicit Racist Attitudes” IRA (Thái độ KTCT ngầm) để đánh giá mức độ KTCT ở các nước châu Âu. Nghiên cứu này dựa vào phương pháp IAT (Implicit Attitude Test) của đại học Havard để xem người Châu Âu da trắng liên tưởng đến các điều tốt hoặc xấu như thế nào, khi nhìn vào ảnh một người da đen.

Các nước có IRA từ 0,3 đến 0,37 là những nước mà người da đen ít bị coi là xấu (dưới 37% người da trắng tham gia Test ngầm coi người da đen là xấu). Các nước Đông Âu: EE = Estonia, LT = Lithuania, BY = Belarussia, UA = Ucraine, CZ = Czech đều có chỉ số IRA trên 40%. Lý do là ở các nước này xưa nay ít có người nhập cư. Thêm vào đó, hiểu biết về dân chủ, nhân quyền và bình đẳng cũng chưa được cao như Tây Âu.

Ở Mỹ, tỷ lệ người da trắng có ấn tượng xấu về người da mầu cũng thể hiện trên bản đồ của Havard. Các bang miền Nam từng bảo vệ chế độ nô lệ trong chiến tranh Nam-Bắc, quê hương của đảng 3K, hiện vẫn đỏ sẫm (South Carolina, Mississippi, Louisiana, Georgia…).

Cả bản đồ IRA của châu Âu lẫn của Mỹ đều cho thấy một sụ thật nghiệt ngã: Người da trắng ở đâu cũng có định kiến về người da đen, chỉ khác nhau là 30%, 40% hay 48% mà thôi. Không một nước nào có chỉ số IRA bằng không, dù những nền dân chủ lâu đời, hàng trăm năm hòa bình.

Tuy nhiên điều an ủi là xã hội càng cởi mở, nền dân chủ càng vững mạnh thì tỷ lệ kỳ thị ngầm và định kiến chủng tôc càng giảm. Giảm một người cũng tốt, vì một người có thể là thủ phạm cho một vụ xả súng.

Ở các nước độc tài, thần quyền, sùng bạo lực thì nạn kỳ thị chủng tộc càng mạnh. Người da trắng kiêu ngạo ở đâu, nhưng nếu đến một số nước Islam mà ăn nằm với phụ nữ của họ có thể bị treo cổ. Nô lệ da trắng tồn tại đến tận đầu thế kỷ 19. Vụ tàn sát người Rohingya ở Myanmar vừa mang mầu sắc tôn giáo, vừa là diệt chủng.

Như vậy KTCT không nhất thiết do mầu da, mà còn do văn hóa, thể chế.

Dù ít được nói đến, nhưng người Việt không phải là không có định kiến đối với các dân tộc khác cùng sống trên mảnh đất này. Chúng ta cần nghiêm khắc hơn khi đánh giá sự tụt hậu kinh tế ở các vùng dân tộc thiểu số. Mong rằng sẽ có một cuộc điều tra tâm lý KTCT ở Việt Nam.

Nhưng KTCT ở người Việt còn thể hiện ở dạng khác, nguy hiểm hơn. Tôi xin gọi là tự kỳ thị (auto (self) discrimination). Hồi những năm 80, tôi đã phải gọi sân bay Nội-Bài là sân bay Bài-Nội, vì hộ chiếu Việt Nam và nước ngoài được đối xử khác nhau. Nay tiếng xấu này đã hết. Nhưng việc Tây được coi trọng hơn Ta vẫn còn nặng. Cô nhân viên ngân hàng vừa cười nói với một anh Tây xong, quay sang lạnh lẽo với một ông Ta là chuyện không hiếm.

Sản phẩm chất lượng cao đến mức “Export Quality” khẳng định lòng sùng ngoại của dân ta: Hảo hạng đây, mời các bác ngoại quốc xơi! Đồ thứ phẩm đã có con cháu trong nhà tiêu thụ.

Một ông Việt kiều, có công ty, có thương vụ ở quê, than phiền:

– Mình về nó hành, cử mẹ thằng nhân viên Tây về, nó chịu ông ạ.

Người xứ ta trọng kẻ sang đi ô-tô, khinh người đi xe máy, xe đạp. Có ô-tô rồi, người ta còn săn lùng mua biến số xe của người nước ngoài (NN, NG) cho oai.

Vụ đổi biển xe trắng thành xanh cũng là thành quả của nạn “Tự kỳ thị”. Một sự kỳ thị có hệ thống bởi quy ước: Xe ô tô “Da trắng” là hèn, xe “Da xanh” mới sang. Đây không phải là kỳ thị chủng tộc (Racism), mà là kỳ thị giai cấp (Classism).

Tự kỳ thị no nê, người ta còn kỳ thị hộ người khác. Họ quên mất bản thân đang là nạn nhân của tư tưởng White-Supremacy, coi người da trắng là thượng đẳng. Ông Trump bên Mỹ bị người này chê là phân biệt chủng tộc, nhưng có người khác tung hô là yêu nước. Ghét hay yêu Trump là quyền của mọi người. Nhưng vì quá yêu mà để lộ bản chất phân biệt chủng tộc thì không ổn. Nhiều người Việt tự dưng nhảy xổ vào chửi ông Obama là “da đen”, là “mọi”. Chắc họ muốn “trả ơn” Trump, dù ngay cả ông ta cũng không dám nói toạc ra như vậy.

Vụ phóng viên RFA Chân Như là một điển hình. Anh ta viết trên trang cá nhân, gọi Obama là “tên da đen”, “tên lai đen”. Làn sóng phản đối thái độ kỳ thị đó đã khiến RFA sa thải Chân Như. Số lượng lớn người Việt cố bênh vực anh ta mới là thảm họa.

Bình đẳng về chủng tộc là một cột trụ của xã hội văn minh. Kỳ thị chủng tộc là hiện thân của sự man rợ.

Nhân dịp Giáng sinh, ngày của yêu thương, tôi chỉ muốn nói rằng: Ai đó trước khi đòi hỏi dân chủ, công bằng, trước khi lên án bạo lực, áp bức, xin chớ coi khinh người yếu hơn mình. Xin hãy bỏ thói tự kỳ thị dân tộc mình và chớ hủy hoại nhân phẩm bằng cách đi kỳ thị hộ kẻ khác.