Sự khủng hoảng tâm lý xã hội theo cách nhìn của S. Freud

Mạc Văn Trang

7-9-2019

(Bài viết có tính đại chúng, theo trí nhớ và những trải nghiệm cá nhân)

Từ vụ người đàn ông Nguyễn Văn Đông ở xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng (Hà Nội), sáng ngày 01/9/2019, dùng dao chém chết 5 người trong gia đình người em ruột (1), đã dấy lên nhiều câu hỏi và cũng đã có những bài viết phân tích nguyên nhân từ các góc độ khác nhau (2). Bài viết này góp thêm góc nhìn Tâm lý học theo S. Freud, để thấy tình trạng chung của xã hội, mà vụ án trên chỉ là một trường hợp điển hình.

1. Sơ lược về Tâm lý học Freud (Phân tâm học)

Sigmund Freud (1856 – 1939), nhà Tâm lý học nổi tiếng người Áo, quan niệm rằng, tâm lý con người có cấu trúc và cơ chế ràng buộc lẫn nhau, đồng thời luôn chịu tác động từ xã hội, nếu không giữ được cân bằng sẽ làm rối loạn cơ chế và dẫn đến những lời nói, hành động sai lệch, bệnh hoạn, thậm chí điên loạn…

Theo Freud tầng sâu thẳm của tâm lý con người là VÔ THỨC, trong đó bao gồm những Bản năng (Tình dục, ích kỷ, sợ chết, xâm hãn…) và nhiều cái Hữu thức bị chìm vào vô thức (những thèm muốn, mong ước, thất tình, thù hận, mặc cảm, thành kiến, định kiến, niềm tin …), những cái đó tưởng đã quên đi, đã dẹp bỏ… nhưng thực ra nó lẩn vào vô thức và sẽ bùng dậy trong những tình huống nhất định.

Chính cái “vạc táp pí lù” những Bản năng sôi sục cùng với những cái “chốt cắm” trong Tiềm thức mới là động lực chính, thúc đẩy người ta nói năng, hành động mãnh liệt nhất… Trong Phật pháp thì gọi cái “thùng” vô thức này là những Tham, Sân, Si, Ngã chấp… thúc đẩy người ta hành động VÔ MINH (Có cả Vô thức, Vô minh tập thể). Khác với các Triết học Duy lý (trong đó có chủ nghĩa Mac – Lê) Freud coi thế giới Vô thức mới thực sự chi phối một cách tự nhiên, thường xuyên, bền vững, mạnh nhất đối với đời sống Tâm lý mỗi cá nhân và xã hội.

Để có thể hình dung hoạt động tâm lý của con người, Freud đã đưa ra một cấu trúc và cơ chế tâm lý như sau: Tâm lý trong con người ta có 3 khối: Cái NÓ (bản năng, vô thức), Cái TÔI (tự ý thức) và Cái SIÊU TÔI (lương tri). Ba khối này hoạt động theo những Nguyên tắc khác nhau:

– Cái NÓ đòi hỏi Thoả mãn những nhu cầu đem lại Khoái lạc, mà lòng ham muốn những khoái lạc là vô cùng tận (ăn, uống, tình dục, của cải, quyền lực, ích kỷ …); được thỏa mãn thì khoái chí, càng thèm khát, muốn duy trì, tận hưởng; bị ngăn chặn thì bức xúc, uất hận, muốn tiêu diệt kẻ cản phá… Cái NÓ có sẵn trong con người từ lúc lọt lòng (bú mẹ ngon lành thì thỏa mãn, miệng cười, mắt lim dim; bú không đủ sữa thì cằn nhằn, hờn dỗi, …). Cứ thế cái NÓ ngày càng nẩy nở, sinh sôi thành con ngựa bất kham trong người mình… Freud còn cho rằng hạt nhân của Cái NÓ là Libido (Dâm năng/Dục năng), luôn biểu hiện mãnh liệt nhất, cấp thiết nhất những thèm muốn khoái lạc …

– Cái SIÊU TÔI lại có chức năng Kiểm duyệt, Cấm đoán Cái NÓ. Đó là những phong tục, chuẩn mực đạo đức, lối sống, pháp luật … được tiếp thu từ giáo dục Gia đình, Nhà trường, Cộng đồng, Xã hội, trở thành Niềm tin, thành Lương tri của cá nhân. Cái Siêu Tôi càng rõ ràng, nghiêm minh bao nhiêu thì khả năng kiểm duyệt Cái NÓ càng hiệu quả bấy nhiêu.

– Cái TÔI ở giữa, luôn bị Cái NÓ thúc giục đòi thỏa mãn, tận hưởng; nhưng lại bị Cái SIÊU Tôi soi sét, kiểm duyệt, cấm đoán … Nên Cái TÔI phải hoạt động theo nguyên tắc Thực tế. Nghĩa là nó phải tỉnh táo, tự ý thức, xem xét tình hình thực tế để thỏa mãn Cái NÓ sao cho chừng mực, hợp thời, hợp cảnh, phù hợp với yêu cầu của Cái Siêu Tôi và con mắt Xã hội nhìn vào. Nên Cái TÔI nhiều khi rất “khốn khổ” trước ba sức ép của Cái NÓ, Cái SIÊU Tôi và Tác động Xã hội.

Vì thế Freud cho rằng, khi Cái Tôi chịu sức ép quá căng thẳng giữa Cái NÓ, Cái SIÊU Tôi và áp lực Xã hội, sẽ dễ gây rối nhiễu tâm lý và sinh ra BỆNH Tâm thần (Ảo giác, Bi quan, Bồn chồn, Lo âu, Hay tức giận, Đa nghi, Hung hăng, Khó tập trung tâm trí, Hoang tưởng, Xa lánh mọi người, Ý nghĩ kỳ lạ, Kích động, Nghiện ngập, Trầm cảm, Lãnh cảm, Tuyệt vọng, Tự sát …), hay BỆNH Thần kinh (Căng thẳng mãn tính, Cáu gắt, Đau đầu kéo dài, Giảm trí nhớ, Lú lẫn, Sa sút trí tuệ…).

Nhưng trước sức ép, Cái Nó không được thỏa mãn trong thực tế, sẽ có thể thỏa mãn trong Giấc Mơ hay dồn năng lượng vào Thăng hoa thành hoạt động nghiên cứu Khoa học, sáng tạo Văn hóa, Nghệ thuật… đem lại nhiều thành tựu, mà tác giả gửi những đam mê của mình vào trong đó.

Người nào chiều theo Cái NÓ để thỏa mãn, tận hưởng, bất chấp cái SIÊU Tôi và Thực tế xã hội, sẽ tha hóa nhân tính (Vua cũng thành “Vua Quỷ”, “Vua Lợn”…).

Người nào CÁI Tôi quá yếu, quy phục Cái Siêu Tôi tuyệt đối (hoặc tự nguyện đi theo) có thể dẫn đến “Diệt dục”, hoặc phải che đậy, dối trá nuông chiều Cái Nó, cho nó thỏa mãn lén lút, vụng trộm…

Tóm lại, khi các Giá trị Văn hóa, Đạo đức, Pháp luật của Xã hội bị đảo lộn sẽ khiến Cái Siêu Tôi trong mỗi con người rối nhiễu, mất hiệu lực kiểm soát; Cái TÔI tự ý thức vốn nhỏ bé không điều khiển nổi Cái NÓ khi trở thành “Con ngựa bất kham”; hành động theo Bản năng và những cái “Chốt” từ Tiềm thức bị dồn nén, bùng lên trong những tình huống không còn sợ kiểm soát, thì con người sẽ rất hoang dã, đầy thú tính…

2. Thử phân tích thực tế

Vận dụng quan điểm của Freud nhìn vào thực tế xã hội ta, sẽ có thể cắt nghĩa nguyên nhân của nhiều hiện tượng…

2.1. Tại sao có nhiều người sống ung dung, tự tại?

Trong cái xã hội hỗn tạp hiện nay, những người nào giữ được cân bằng tâm lý giữa ba khối này thì sẽ khỏe mạnh, thân tâm an lạc. Đó là Cái Tôi Tự ý thức khỏe mạnh, điều tiết thỏa mãn Cái Nó hợp lý và hòa hợp với Cái Siêu Tôi vững vàng, ổn định, không chịu ảnh hưởng nhiều bởi các Tác động Xã hội…

2.2. Sao Nhà văn Nguyễn Khải lại “đi tìm Cái Tôi đã mất”?

Những người tham gia cuộc Cách mạng 1945 như thế hệ Nguyễn Khải hình thành nên Cái Siêu Tôi rất to lớn, mạnh mẽ (đó là Lý tưởng Độc lập dân tộc và CNXH, Chủ nghĩa Mac – Lê, Điều lệ Đảng, Lập trường giai cấp, Kỷ luật của tập thể… rất nghiêm khắc; những cái đó tràn ngập vào ngự trị trong Cái Siêu Tôi), nó trở thành cái “Vòng kim cô” xiết chặt Cái Tôi. Cái Tôi trở nên nhỏ bé, chỉ biết phục tùng Cái Siêu Tôi và áp lực xã hội để bóp nghẹt Cái NÓ…

Thời kháng chiến Chín năm, Nguyễn Đình Thi có câu thơ “Hành quân những đêm dài nung nấu/ Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu”… cũng bị kiểm điểm; Hữu Loan có bài thơ “Màu Tím hoa sim”, bị kỷ luật nặng nề… Ai có biểu hiện muốn ăn ngon, mặc đẹp, muốn yêu đương lãng mạn, sống có cá tính… lập tức bị phê phán là “lối sống Tiểu tư sản”, “Cá nhân chủ nghĩa”…

Sau 1954, một số Văn nghệ sĩ đòi cho Cái Tôi được Tự do suy nghĩ, Tự do biểu đạt, Tự do sáng tạo, Cá tính được tôn trọng …liền bị quy theo nhóm Nhân Văn Giai phẩm, là “phản động”, bị đấu tố đánh “dập đầu” những Cái Tôi dám vượt ra ngoài “Cái Siêu Tôi tập thể” và “Phong trào quần chúng”…

Đến Cải cách ruộng đất, các cuộc đấu tố càng tiêu diệt những ai dám lên án cái ác, bênh vực người oan sai… Cái Tôi của con người càng nhỏ bé, hèn hạ, chỉ biết phục tùng và lén lút cho Cái Nó (vốn cũng bị dồn ép teo tóp) được thỏa mãn ngụy trang, vụng trộm… Cũng cần nói rằng, những nỗi sợ hãi, những định kiến, niềm tin Hữu thức sau đó không mất đi mà chìm vào vô thức, vẫn ám ảnh, đe dọa Cái Tôi tội nghiệp (có người đêm ngủ còn nằm mê bị đấu tố, sợ hãi toát mồ hôi)… Cho nên nhà văn Nguyễn Tuân vốn nổi tiếng có cá tính cũng phải nói “Tớ còn sống là do biết SỢ”!; Nhạc sĩ Tô Hải sau này viết hồi ký, gọi mình là “Một thằng hèn”; Nguyễn Khải thì viết “Đi tìm Cái Tôi đã mất”!…

Nhiều lắm, cả một thế hệ chịu đựng Cái Tôi khốn khổ, khốn nạn trước sự kiểm duyệt khốc liệt của Cái Siêu Tôi tập thể và áp lực “phong trào quần chúng”… Còn “quần chúng nhân dân” thì Cái Tôi càng nhỏ bé, chỉ biết phục tùng Cái Siêu Tôi mơ hồ và thỏa mãn Cái Nó nhờ bao cấp ban phát của Nhà nước, hoặc trong sự vụng trộm, lén lút, che đậy bằng sự dối trá của Cái TÔI…

Thế còn những hành động Anh hùng, không sợ chết? Cũng chủ yếu là những cái từ VÔ Thức (căm thù, Niềm tin mơ hồ, hoang tưởng, đua theo nhóm…) được kích hoạt tối đa để hành động không biết sợ, chứ ít bởi từ bản lĩnh của Cái TÔI tự ý thức sâu sắc…

2.3. Tại sao tầng lớp đặc quyền đặc lợi ngày nay lại tham nhũng, ăn chơi sa đọa đến thế?

Sau “Đổi mới”, 1986, khi TBT Nguyễn Văn Linh tuyên bố “Hãy tự cứu mình, trước khi Trời cứu”, tức là thú nhận Đảng đã bất lực, mất thiêng… Tiếp đó Liên xô và các nước XHCN Đông Âu sụp đổ thì toàn bộ những thứ Chủ nghĩa, Lý tưởng, lập trường, Điều lệ Đảng… chả còn gì trong Cái Siêu Tôi; pháp luật lại bị kẻ có quyền, có tiền thao túng; các giá trị Đạo đức, Văn hóa của Gia đình, Nhà trường, Cộng đồng, Xã hội bị đảo lộn, chả biết đâu là chuẩn mực… Cái Siêu Tôi rối lọan, suy yếu; Cái Tôi (Lương tri) mong manh, lu mờ… Áp lực từ Xã hội chỉ còn SỢ mỗi Công An. “Mua” được CA nữa là hết sợ….

Vậy là Cái Nó chưa bao giờ có cơ hội để thỏa mãn sự thèm khát bao lâu nay! Cái NÓ tha hồ sôi sục, ham hố, tranh thủ thỏa mãn, tận hưởng tối đa (ăn, ngủ, đụ cho thật đã, vơ vét càng nhiều càng tốt, “ăn không chừa thứ gì”)!… Thực ra những lý luận Cộng sản cao siêu chỉ dành cho các Triết gia, Trí thức kinh viện, còn những người thừa hành chủ yếu bị thúc đẩy bởi “Bao nhiêu Lợi quyền ắt qua tay mình” (Quốc tế ca) bởi “quyền lợi giai cấp”, “Lợi ích nhóm ”, hay mơ ước “Hưởng theo nhu cầu”…Tất cả những cái đó xét cho cùng, đều nhằm vào Thỏa mãn CÁI NÓ.

Nay, bao nhiêu lời rao giảng đạo đức, “Học tập, làm theo”… chỉ như nước đổ đầu vịt. Cái chủ yếu thúc đẩy họ suy nghĩ, hành động là cái “thùng Vô Thức sôi sục ngày đêm”, là Libido được buông thả, thỏa mãn tối đa. Nhìn vào xe hơi, nhà lầu, những bữa nhậu hàng tỉ đồng hay lối sống của Nông Đức Mạnh thì biết. Thực ra Cái Tôi của họ rất nhỏ bé, khi được Cái Siêu tôi thả lỏng thì bị Cái Nó sai khiến, mới phát tác ra kinh khủng như vậy. Ngay một Đại tá, Giảng viên cao cấp, cũng giảng bài cho Trí thức rằng, bảo vệ chế độ là bảo vệ Cái Sổ hưu của các đồng chí! (Tức bảo vệ cái dạ dầy, cái phần NÓ, chứ có Lý tưởng gì đâu)!

Cái NÓ trong họ lớn đến mức kỳ lạ. Bản năng ham sống, sợ chết, sợ mất của cải và tất cả những gì thuộc về mình, đã khiến họ “Hèn với giặc, ác với Dân”. Họ hèn với giặc vì muốn được sống, được bảo toàn mọi thứ. Họ ác với Dân vì thói Ích kỷ và Bản năng xâm kích, muốn tiêu diệt những gì cản trở sự thỏa mãn đang hiện hữu của họ và sợ mất những gì họ đã có. Họ hành động chủ yếu không phải vì Cái TÔI tự ý thức mà chỉ vị nỗi SỢ: Sợ giặc, Sợ “vào lò” khi phe nhóm mình yếu thế; Sợ Dân nói ra sự thật, lên án, trừng phạt…

Cái TÔI trong họ thực ra rất “khốn khổ, khốn nạn”, phải diễn kịch, phải gồng mình lên hù dọa, phải che giấu (mãi có dám công khai tài sản đâu), nên nói năng, hành động bất nhất … Chắc có nhiều người trong đó bị rối nhiễu tâm lý, bị bệnh Tâm thần… Thì đấy, nhiều người nói nhảm nhí, khối anh vào bệnh viện Tâm thần, Tự tử hoặc bắn giết nhau… Nhiều người chỉ biết “ăn mày dĩ vãng”, sống với những định kiến, thành kiến đã “cắm chốt” trong Tiềm thức, nên mở mồm nói ra là như cụ Khôt-ta-bit. Những người đó sống mà như đã chết từ quá khứ! Thật đáng thương. Nguy hiểm nhất là đám gian manh, tàn ác do Bản năng xâm kích được kích hoạt, mà súng trong tay họ, lại được bảo kê, không sợ bị trừng phạt…

2.4. Tại sao Đạo đức xã hội xuống cấp, Cái ác hoành hành?

Đến đây ta thấy rõ thực trạng xã hội hiện nay: Các thiết chế xã hội đều biến dạng, tha hóa, xa rời bản chất, chức năng vốn có của nó (từ Gia đình, Nhà trường, nhà Chùa, các cơ quan Tư pháp, Hành pháp…) đều ít hiệu lực để hình thành nên Cái Siêu Tôi đúng đắn, mạnh mẽ; trong khi đó Cái Tôi tự ý thức của dân ta vốn đã nhỏ bé (Dân hai nhăm triệu, ai người lớn…, Tản Đà, 1926), nên Cái NÓ được dịp thả cửa hoành hành. Lại thêm đua theo bầy đàn: “Thượng bất chính, hạ tắc loạn”, “Cả làng cùng toét (mắt) chứ mình gì tôi”… Ở đâu cũng đầy rẫy những hành vi “Tiêu cực”: gian dối, đưa “phong bì”, nhận “phong bì”, chửi bậy, làm bậy, đua nhau ăn nhậu vô độ, “Nhà nghỉ” như nấm, các ổ mại dâm trá hình, các điểm xài ma túy ở khắp nơi…

Tất cả cho thấy xã hội này đang kích hoạt và không kiểm soát được (bắt cóc bỏ đĩa) các hiện tương “tiêu cực”, nên Cái NÓ tha hồ hoành hành. Bản năng Sex trỗi dạy khiến những vụ loạn luân, ấu dâm, xâm hại tình dục… diễn ra đáng sợ; Bản năng xâm kích được kích hoạt ở các băng nhóm xã hội đen bởi được thuê tiền; ở các nhân viên công lực vì được bảo kê; ở giới trẻ vì hiếu thắng, trả thù… Đặc biệt những hành vi giết người thân như trường hợp Nguyễn Văn Đông ở xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng là do nhiều ẩn ức bị dồn nén trong Vô thức có khi từ thơ bé, tích tụ lại và bị kích hoạt, bùng phát trong tình cảnh Cái Tôi ý thức biến dạng, Cái Siêu Tôi hoàn toàn tan rã, cái Sợ xã hội cũng hết…

Nên nhớ “thông báo tại Viện Sức khỏe tâm Thần cho thấy có 30% dân số Việt Nam mắc các bệnh rối loạn tâm thần, trong đó tỷ lệ trầm cảm chiếm 25%”…(3). Nhưng mỗi cá nhân và toàn xã hội hầu như không quan tâm đến vấn đề Sức khỏe tâm thần. Đây là một nguy cơ xã hội to lớn.

2.5. Tại sao người Việt ít có công trình Nghiên cứu, Sáng tạo lớn?

Không kể hơn 40 năm chiến tranh liên miên (1945 – 1989) bao nhiêu nguồn lực dồn vào đấy hết, còn sức đâu mà Nghiên cứu, Sáng tạo ra những giá trị lớn lao đáng kể.

Những năm hòa bình, toàn dân cũng chỉ tập trung vào vật lộn kiếm miếng ăn, cái mặc, làm cái nhà, lo cho con ăn học, chạy chữa bệnh tật và đặc biệt dồn tâm trí vào chống chọi với đủ loại Thiên tai và Nhân tai để tồn tại, còn đâu nguồn lực cho nghiên cứu, sáng tạo… Cái “Vòng Kim cô” thì vẫn luôn siết chặt. Những trường hợp như Trần Đại Nghĩa, Tôn Thất Tùng, Hoàng Tụy, Văn Cao, Lưu Quang Vũ, Trần Văn Thủy,… là của hiếm hoi.

Mặt khác lối sống của đa số người Việt hiện nay có lẽ không còn chỗ cho Libido thăng hoa! Quanh năm, suốt tháng, họ làm việc hối hả và nhậu nhẹt, ăn chơi lu bù, họp hành đến đờ đẫn, còn đâu Libido tích tụ, dồn nén năng lượng để Thăng hoa? Có chăng chỉ các Cầu thủ, Vận động viên, trước những giải đấu quan trọng, họ mới bị “cấm trại”, để tích tụ năng lượng cho Libido thăng hoa khi “vào trận”…

2.6. Làm sao cho Con người lành mạnh, Xã hội văn minh?

Lý tưởng nhất, là tất cả các Thiết chế Xã hội phải trở về đúng với bản chất, chức năng của nó và mỗi một con người có được Cái TÔI khỏe mạnh, ý thức rõ Tự do và Trách nhiệm. Đó là:

– Đảng cầm quyền hoạt động công khai, minh bạch, được kiểm soát theo pháp luật, bình đẳng với các tổ chức xã hội khác, cấm độc tài, toàn trị, siêu quyền lực, để không áp đặt Cái Siêu Tôi lên toàn xã hội (ai vượt ra cái “Vòng kim cô” thì bị quy là “Tự diễn biến”, “suy thoái”, “phản động”…);

– Các cơ quan Lập pháp, Hành pháp, Tư pháp phải độc lập để Pháp luật được thượng tôn, Công lý được hiện hữu, để khi gặp vấn đề bất công, xung đột, người dân sẽ đi khiếu kiện và tin vào Công lý… chứ không đem súng, đem dao ra giải quyết;

– Chính quyền làm đúng chức năng của nó, sinh ra là để phục vụ Dân chứ không phải để cai trị Dân, hành Dân, “ăn của Dân không chừa thứ gì”;

– Gia đình, nhà Trường, nhà Chùa…. trở về đúng Bản chất của mình. Đó là nơi giáo dục những giá trị Nhân bản, Đạo đức truyền thống, Giá trị phổ quát, gieo những Niềm tin Chân, Thiện, Mỹ nơi con người ngay từ thơ bé cho tới khi trưởng thành…;

– Các Hội, Đoàn, tố chức xã hội… phải là nơi Tự nguyện tham gia của những người cùng Chí hướng, cùng Sở thích, Hứng thú; kích thích, hỗ trợ nhau Thăng hoa trong các hoạt động vui thích và sáng tạo (chứ không phải là nhóm lợi ích ăn chia, hay công cụ để bóp nghẹt Cái Tôi của các thành viên…);

– Các Cá nhân được tôn trọng, ngay từ trẻ Mẫu giáo trở lên, được quyền Tự do suy nghĩ, Tự do biểu đạt, Tự do hành động trên cơ sở những chuẩn mực xã hội công minh. Ngay từ gia đình, nhà trường, nơi công khai xã hội, khi con người được Tự do như vậy, Cái Tôi sẽ lớn mạnh, Tự ý thức phát triển, biết làm chủ bản thân thì trách nhiệm xã hội sẽ cao và năng lực tự điều chỉnh hành vi, kiểm soát Cái NÓ một cách hợp lý, hiệu quả, đời sống tâm lý sẽ cân bằng hơn…

– Một khi trong xã hội, Tự do của người này không cản trở Tự do của những người khác thì đa số người trong xã hội sẽ lành mạnh, xã hội mới thực sự ổn định, phát triển bền vững, hướng đến Dân chủ, Văn minh…

– Xã hội nào cũng có một tỉ lệ những người rối nhiễu tâm lý, bệnh hoạn, trộm cướp, bạo hành, xả súng giết người, nhưng xã hội đó không bị rối loạn các giá trị, thì sẽ không bị xuống cấp như xã hội ta hiện nay. Xã hội phương Tây còn có nhiều người vô gia cư, sống bụi đời… Thực ra những người ấy với trợ cấp xã hội có thể sống tằn tiện, tử tế hơn, nhưng họ có quyền Tự do thích sống như vậy, miễn là đừng cản trở Tự do của người khác, đừng vi phạm pháp luật… (Cũng giống như cuộc sống của những người Đồng tính hay ở “Làng Tự do” Christiania tại Copenhagen, Đan Mạch…).

Thưa các bạn, đây là tôi dùng quan điểm của S. Freud để phân tích một số hiện tượng ở xã hội ta hiện nay, nó có thể méo mó, nhưng là để góp thêm vào cách nhìn xã hội đa chiều. Rất mong các bạn có cái nhìn theo quan điểm khác, tranh luận, phê phán một cách xây dựng, giúp cho vấn đề được sáng tỏ hơn, như anh Thưởng, Trưởng ban Tuyên giáo TƯ từng khuyến khích và mong đợi.

Chú thích:

1. https://tintuconline.com.vn/thoi-su/loi-khai-lanh-lung-cua-anh-ruot-truy-sat-ca-nha-em-trai-khien-4-nguoi-chet-muc-dich-cua-toi-la-giet-thang-hiep-va-ba-viet-n-407245.html

2. ttps://www.facebook.com/thongdongoc

3. Tỉ lệ bệnh tâm thần ở Việt Nam