Trịnh Chu
25-5-2019
Thông tin từ báo cáo minh bạch mới đây của Facebook cho thấy trong nửa sau năm 2018 Việt Nam đã gửi hàng loạt yêu cầu Facebook kiểm duyệt nội dung hoặc cung cấp thông tin dữ liệu về người dùng Facebook tại Việt Nam.
Từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2018, Facebook hợp tác với chính quyền Việt Nam nhưng mức độ hợp tác giới hạn vào việc ngăn chặn tiếp cận nội dung, chứ chưa đến mức cung cấp thông tin người dùng.
Cùng trong giai đoạn đó, trong phiên điều trần trước Quốc hội Mỹ ngày 5/9/2018, bà Sheryl Sandberg – Giám đốc hoạt động của Facebook – đã cho biết Facebook không có máy chủ ở Việt Nam và công ty này “không bao giờ cung cấp thông tin cho chính phủ Việt Nam, bao gồm cả thông tin về chính trị”.
Chính phủ Việt Nam có thể yêu cầu gì từ Facebook?
Báo cáo minh bạch của Facebook cho thấy công ty này tự kiểm duyệt nội dung dựa trên hai tiêu chí: Vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng (Community Standards); Vi phạm quyền sở hữu trí tuệ (Intellectual Property).
Facebook cũng chấp nhận yêu cầu kiểm duyệt hoặc yêu cầu cung cấp thông tin từ bên ngoài thông qua hai cơ chế yêu cầu pháp lý (legal requests).
Đó là: Yêu cầu thông tin người dùng từ chính phủ (Government Requests for User), và Yêu cầu hạn chế/ngăn chặn tiếp cận nội dung (Data Content Restrictions).
Loại yêu cầu pháp lý đầu tiên chỉ chính phủ các nước mới được dùng. Loại yêu cầu thứ hai có thể được dùng bởi cả các chính phủ, cá nhân và các doanh nghiệp lớn có quyền lợi bị ảnh hưởng.
Các yêu cầu thông tin người dùng từ chính phủ được chia ra làm ba loại:
- Yêu cầu cung cấp thông tin liên quan đến thủ tục pháp lý (Legal Process);
- Yêu cầu cung cấp thông tin trong tình huống khẩn cấp (Emergency); và
- Yêu cầu bảo toàn thông tin trong lúc chờ thực hiện thủ tục yêu cầu cung cấp thông tin (Preservation).
Trong loại yêu cầu thứ ba đó, Facebook chỉ lưu lại các lưu chụp nhanh thông tin (snapshot) theo yêu cầu, nhưng họ không chuyển bất kỳ lưu chụp hay thông tin nào cho bên yêu cầu, trừ phi Facebook chấp thuận một yêu cầu cung cấp thông tin của bên đó.
Facebook áp dụng các yêu cầu hạn chế/ngăn chặn tiếp cận với nội dung tùy vào luật địa phương mỗi nước. Cho nên nếu nội dung bị ngăn chặn thì chỉ là với người dùng Facebook trong khu vực quốc gia nơi Facebook đã nhận và chấp thuận yêu cầu, chứ không áp dụng với người dùng Facebook khắp nơi.
Bên cạnh hạn chế tiếp cận nội dung, Facebook cũng có thể chấp nhân yêu cầu hạn chế tiếp cận một số tài khoản cá nhân (profile) Facebook.
Các số liệu mới được đưa ra tuần trước cho thấy, từ tháng 7 đến tháng 12/2018, Facebook nhận và xử lý tổng cộng 1563 yêu cầu các loại đến từ Việt Nam (tức là yêu cầu đến từ cả chính phủ, cá nhân, và doanh nghiệp ở Việt Nam).
Facebook đáp ứng yêu cầu thế nào?
Trong 1563 yêu cầu được xử lý đó, Facebook nhận từ chính phủ Việt Nam 7 yêu cầu thông tin người dùng liên quan đến 12 tài khoản Facebook cá nhân khác nhau (trong đó 5 yêu cầu vì lý do thủ tục pháp lý, 2 yêu cầu vì lý do khẩn cấp).
Theo báo cáo minh bạch, lựa chọn xử lý của Facebook với các yêu cầu thông tin này là không chuyển giao bất kỳ thông tin gì.
Tuy nhiên báo cáo không cho biết lý do tại sao Facebook từ chối các yêu cầu thông tin từ chính phủ đó.
Liên quan đến các yêu cầu ngăn chặn tiếp cận nội dung, Facebook chấp thuận:
- 1553 yêu cầu ngăn chặn tiếp cận nội dung;
- 3 yêu cầu yêu cầu ngăn chặn tiếp cận tài khoản cá nhân.
Tức là có 1553 ‘bài’ hay ‘tút’ (post) trên Facebook đã bị (hoặc là chính phủ, hoặc là cá nhân, hoặc là doanh nghiệp tại Việt Nam) yêu cầu Facebook ‘che đi’, và Facebook làm theo.
Facebook cũng giới hạn tiếp cận 3 tài khoản cá nhân Facebook do yêu cầu từ Việt Nam.
Theo giải thích của Facebook trong báo cáo, họ chấp thuận các yêu cầu giới hạn tiếp cận nội dung này chủ yếu với hai lý do.
Đầu tiên là để tuân thủ Điều 5 – Nghị định 72/2013/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng.
Nghị định này cấm hành vi lợi dụng việc cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng nhằm một số mục đích nhất định. Trong đó bao gồm:
“Chống lại Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; gây phương hại đến an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội; phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc; tuyên truyền chiến tranh, khủng bố; gây hận thù, mâu thuẫn giữa các dân tộc, sắc tộc, tôn giáo…”
“Đưa thông tin xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của tổ chức, danh dự và nhân phẩm của cá nhân…”
Các cơ quan nhà nước Việt Nam chuyên gửi yêu cầu hạn chế tiếp cận nội dung là Cục Phát thanh truyền hình và thông tin điện tử (thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông); và Bộ Công an.
Các cơ quan này chủ yếu đòi ‘che’ các nội dung chống phá nhà nước, xuyên tạc về quan chức, và phát tán thông tin giả.
Theo Facebook, họ cũng chấp thuận yêu cầu hạn chế tiếp cận nội dung từ các doanh nghiệp lớn ở Việt Nam bao gồm Heineken, Nestlé, và Suntory PepsiCo Vietnam. Các doanh nghiệp này yêu cầu ‘che’ các thông tin về sản phẩm bị cáo buộc là xuyên tạc (defamation).
Báo cáo minh bạch của Facebook không làm rõ trong 1556 yêu cầu hạn chế tiếp cận nội dung nói trên có bao nhiêu là từ chính phủ Việt Nam và bao nhiêu là từ các doanh nghiệp hay cá nhân.
Tuy nhiên, báo chí trong nước có đưa tin mới đây là Cục Phát thanh truyền hình và thông tin điện tử đã gây sức ép thành công để cả Facebook và Google “gỡ bỏ” “6811 video clip xấu độc, 3000 đường link có vi phạm, 193 tài khoản giả mạo, 159 tài khoản nói xấu, bôi nhọ lãnh đạo, tuyên truyền chống phá Đảng, Nhà nước và 18 kênh”.
Việt Nam đòi che Facebook nhiều nhất Đông Nam Á
Báo cáo minh bạch của Facebook cũng cho thấy trong nhóm các nước Đông Nam Á khác, Việt Nam là nước đòi hỏi Facebook hạn chế tiếp cận nội dung nhiều nhất trong nửa sau năm 2018.
Số 1556 yêu cầu của Việt Nam cao gấp 2.5 lần so với số yêu cầu của Thái Lan, gấp 70 lần so với Indonesa, gấp 59 lần so với Malaysia, gấp 259 lần so với Singapore, và gấp 389 lần so với Philippines.
Trên trường quốc tế, Việt Nam vượt Nga (1537), chỉ thua có Pakistan (4174), Brazil (4026), và Ấn Độ (17713).
