Các sự việc này nên được hiểu như thế nào?

Nguyễn Đình Cống

8-11-2017

1- SỰ VIỆC

Bão lụt mang đến nhiều tai họa. Toàn dân lo phòng chống và khắc phục. Trong những hoạt động của lãnh đạo cấp cao có một số việc tạm được, nhưng có vài việc hình như người ta làm mà chưa suy nghĩ kỹ đến tác dụng thực tế, kể cả tác hại của nó. Tôi xin lấy vài việc liên quan đến trận bão 12 trong đầu tháng 11/2017 làm dẫn chứng. Đó là: Những bức công điện (CĐ) của Chính phủ và điện khẩn của Ban chỉ đạo trung ương về phòng chống thiên tai (gọi tắt là Ban thiên tai); Sự chỉ đạo trực tiếp của Phó thủ tướng.

Khi bão vừa hình thành đã có dự báo trên đài phát thanh và truyền hình, đại đa số người dân đã biết và có ý thức theo dõi. Quá trình hoạt động của bão cho đến khi kết thúc đã được các đài, các báo thông tin kịp thời, cụ thể. Thế rồi Ban thiên tai vội vàng triệu tập cuộc họp, thông báo, bàn bạc, thảo luận, vạch kế hoạch, ra mệnh lệnh và hình như quan trọng nhất là thảo điện khẩn gửi đi các nơi. Nói là thảo, nhưng hình như trên 80% nội dung bức điện đã có sẵn trong bộ nhớ máy tính, chỉ cần gọi ra, sửa hoặc thay vài điểm về tên cơn bão, hướng đi của nó và tên các đơn vị cần nhận điện. Tôi đã xem lại các điện số 83; 84 ngày 31 tháng 10 và số 85 ngày 1 tháng 11 của Ban thiên tai. Nội dung chính gồm tình trạng của áp thấp nhiệt đới trở thành bão, tình hình mưa lụt và nước ở các sông, nhiệm vụ các địa phương, các đơn vị. Tiếp theo điện của Ban thiên tai là CĐ của Chính phủ, (CĐ số 1659 ngày 1/11) nhắc lại gần như nguyên văn bản tin về bão, về các nhiệm vụ trong điện khẩn của Ban, có nhiệm vụ chi tiết hơn cho từng địa phương và đơn vị. Khi bão xảy ra, Ban thiên tai lại gửi điện hỏa tốc (số 86, ngày 3/11), chỉ thị phải làm ngay các việc này nọ.

Sau cơn bão, các đài, báo đưa thông tin khá chi tiết về hoạt động của nó, sự tàn phá và các thiệt hại do nó gây ra. Thế rồi lại có công điện của Chính phủ (CĐ số 1681 ngày 5/11) về thiệt hại và nhiệm vụ. Tôi thực sự ngạc nhiên khi nghe xong CĐ đó trên VTV1. Nghe mất gần 14 phút, không thể nhớ hết, phải tìm xem lại văn bản trên mạng. Nội dung CĐ khá dài, khoảng 2300 từ, Xin tóm tắt: Mở đầu mô tả cơn bão và thiệt hại như đài, báo đã đưa. Phần chính nêu nhiệm vụ của 14 đơn vị. Đó là các địa phương; các Bộ: Nông nghiệp, Công thương, Giao thông, Thông tin, Y tế, Quốc phòng, Công an, Tài nguyên, các bộ khác; Ủy ban ứng phó thiên tai, Ban chỉ đạo phòng chống thiên tai, Đài truyền hình. Nhiệm vụ gồm các việc như: Tìm người mất tích, cứu giúp người bị nạn, giúp sửa chữa nhà cửa, khôi phục giao thông, điện, thông tin, vệ sinh môi trường, cung cấp lương thực v.v. và v.v…

Những việc mà các bức điện của Ban thiên tai và của Chính phủ kể ra (trước, trong và sau mỗi thiên tai) tôi đã được nghe đi nghe lại hàng trăm lần từ các thiên tai trước, và đại đa số người dân có trí tuệ bình thường đều biết rõ.

Trong lúc mọi người lo tập trung chống bão lại được đón Phó thủ tướng (PTT) về trực tiếp chỉ huy ứng phó. Tháp tùng PTT là một đoàn người khá đông, để bảo vệ, để phục vụ, để nghe lệnh và có lẽ còn để được quay phim chụp ảnh. PTT đã chỉ huy, đã ra lệnh. Câu nói của ông: “Tính mạng con người là trên hết” được nhiều báo in nổi bật. Ông chỉ đạo phải làm ngay việc này, việc nọ, việc kia…

2- Bình luận

Theo tôi, những việc vừa kể có tác dụng thực tế rất ít, thậm chí là lợi ít hại nhiều, nó chứng tỏ cách làm việc thiếu sáng tạo, nặng về hình thức và tuyên truyền, là sản phẩm của những đầu óc kém trí tuệ. Người ta thích lặp đi lặp lại những điều nhiều người đã biết rõ, đến mức nhàm chán. Người ta thích thú với việc chỉ dùng một cái đầu của họ để nghĩ thay công việc cho nhiều người cấp dưới. Hay là phải ra lệnh như vậy để chứng tỏ ta đây có quyền lực và có trí tuệ hơn người.

Tôi cứ thắc mắc, liệu mấy ông Chủ tịch, Bộ trưởng biết hay không biết phải làm gì khi bão lụt sắp xảy ra. Cấp trên có phải dạy cho họ không. Nếu cứ tiếp tục gửi các bức điện như trên sẽ đến lúc tỉnh, huyện, xã không cần suy nghĩ phải làm việc gì khi bão lụt mà ngồi chờ điện chỉ đạo của cấp trên. Phải chăng cách chỉ đạo như vậy là một tật rất xấu sinh ra từ nguyên lý “Tập trung dân chủ”.

Nấp đằng sau chiêu bài “Sự quan tâm của lãnh đạo cấp trên đến từng chi tiết cụ thể” là sự coi thường cấp dưới, là biến cấp dười thành những kẻ chỉ biết nghe lời sai bảo. Tôi nghĩ, phần nhiều quan chức vừa ngu, vừa tham, nhưng có kém đến mức không biết làm gì, đến nỗi phải có lời chỉ dẫn của các công điện. Hay là lời thơ của cô giáo Lam đang phát huy giá trị: “Đất nước mình ngộ lắm phải không anh, Bốn ngàn tuổi mà không chịu lớn”. Có lẽ nào làm đến chủ tịch Ủy ban Nhân dân, đến Bộ trưởng mà không tự biết phải làm gì để chống chọi và khắc phục hậu quả bão lụt hay sao.

Thế những lúc sắp có bão lụt và khi chúng nó gây tai họa, không lẽ cấp trên im lặng, mặc cho cấp dười làm gì thì làm. Không, không được im lặng, không được mặc cấp dưới muốn làm gì thì làm. Cấp trên phải hết sức quan tâm, nhưng phải suy nghĩ, phải tìm tòi để sự chỉ đạo mang lại hiệu quả thiết thực chứ không phải làm cho qua chuyện. Có câu: “Rượu nhạt uống lắm cũng say. Người khôn nói lắm dù hay cũng nhàm”. Người khôn nói lắm cũng nhàm huống gì những người kém trí tuệ.

Theo tôi, vẫn cần CĐ, vẫn cần điện khẩn những khi cần thiết, nhưng phải rất ngắn gọn, không kể ra những điều cấp dưới đã biết hoặc bắt buộc phải biết. Thí dụ nên viết CĐ như sau: “Bão 12 sắp vào. Lệnh cho các địa phương sau… phải tập trung phòng chống”. Nội dung của phòng, chống như thế nào thì các địa phương phải biết, không biết thì học, hỏi. Không việc gì Ban thiên tai hoặc Thủ tường phải dạy cấp dưới những việc thông thường như gọi tàu thuyền về, tìm nơi neo đậu, phải chống giữ nhà cửa, phải để phòng lũ quét, sạt đất v.v…

Thế còn sự có mặt của lãnh đạo cấp cao. Có cần không? Cần lắm chứ, nhưng cần vào việc khác có hiệu quả hơn chứ không cần ngồi trên ca nô vượt lũ như nguyên Bộ trưởng Lê Huy Ngọ, không cần đến tận nơi chỉ huy, ra lệnh như PTT Trịnh Đình Dũng. Muốn chỉ huy, muốn ra lệnh có tác dụng thì ngoài việc có kiến thức, có kinh nghiệm về chống bão, lũ, còn phải nắm chắc tình hình và lực lượng, để có thể ra những mệnh lệnh cụ thể. Nếu không được như thế thì chỉ có thể nói những câu chung chung hoặc hô vài khẩu hiệu để quay phim, chụp ảnh, chỉ làm khổ cho những người tháp tùng.

Trong các tai họa của dân, chỉ huy chống đỡ và khắc phục là việc của các cán bộ trực tiếp ở địa phương, các lãnh đạo cao cấp chỉ nên thị sát, có thể trực tiếp nhận yêu cầu và điều lực lượng từ nơi khác đến hỗ trợ. Sau tai họa có thể và cần đến thăm hỏi, úy lạo.

Những việc làm tương tự của lãnh đạo được một số người hoan nghênh, có thể họ chỉ cảm nhận về hình thức mà chưa nghĩ tới tác dụng thực tế. Cũng có thể nhiều người thấy rõ chẳng có tác dụng gì, nhưng chưa tiện nói ra. Tôi viết vài câu phản biện, mong được những ai quan tâm suy nghĩ và phán xét.