TS Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức
20-10-2017
Lời giới thiệu: Truyền thông đang sôi sục sự kiện bác sĩ Hoàng Công Truyện đăng trên Facebook “khuyên” Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến nên nghỉ việc do yếu kém về công tác tham mưu, vấn đề an ninh ở bệnh viện… kèm ảnh chụp cận cảnh mặt bà Tiến bị Sở Thông tin – Truyền thông tỉnh Thừa Thiên – Huế xử phạt hành chính 5 triệu đồng và bị Sở Y tế tỉnh Thừa Thiên – Huế kỷ luật hình thức khiển trách.
Cựu Thẩm phán TAND tối cao Phạm Công Hùng, lên tiếng trên báo Tuổi Trẻ ngày 20/10/2017, cho rằng, cả công văn Bộ Y tế yêu cầu xử lý bác sĩ Hoàng Công Truyện lẫn quyết định kỷ luật của Trung tâm y tế huyện Phong Điền đều “có vấn đề”.
Để giúp làm sáng tỏ vấn đề, Tiếng Dân xin đăng lại bài Nói xấu, xúc phạm, căn cứ pháp lý nào chế tài? của TS Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức, đăng trên Ba Sàm và Thời báo Kinh tế Sài Gòn cuối năm 2015 khi xảy ra sự kiện cô giáo Lê Thị Thùy Trang, tổ trưởng ngữ văn Trường THPT Long Xuyên viết trên Facebook: “Ông chủ tịch này cái mặt kênh kiệu, xa lánh dân nhất trong các thời chủ tịch An Giang“, bị phạt 5 triệu đồng, hay trường hợp cô Dương Hải Âu, giáo viên mỹ thuật trường tiểu học Tân Hiệp, Thạnh Hóa, Long An bị Đảng ủy xã yêu cầu kiểm điểm sau khi lên Facebook chê một cây cầu của xã !?
***
Joschka Fischer là một chính khách Đức tên tuổi. Phát ngôn của ông tại một phiên họp Quốc hội Đức năm 1984 được cho là nổi tiếng nhất trong lịch sử chính trường Đức. Ông có nhân thân khá đặc biệt, sinh năm 1948, làm đủ nghề, kể cả lái tắc xi đến phụ việc cho hiệu sách. Trải qua tới 5 đời vợ êm thấm, đều nhan sắc, trẻ trung, sinh viên, phóng viên, làm phim. Năm 1983, là thành viên Đảng Xanh, ông trúng cử nghị sỹ Quốc hội. Rồi làm Phó Thủ tướng, Bộ trưởng ngoại giao Đức niệm kỳ 1998 – 2005. Rời chính trường ông chuyển sang nghề tư vấn, quảng cáo cho các tập đoàn tên tuổi Siemens, BMW, RWE.
Tại phiên họp Quốc hội nói trên, ông bị phó Chủ tịch Quốc hội Stücklen chủ toạ nhắc nhở nhiều lần do phát biểu chen ngang. Tới lúc thấy một nữ đồng nghiệp Đảng Xanh của mình bị phó Chủ tịch cắt ngang không cho phát biểu tiếp, ông liền nổi nóng to tiếng phản đối. Theo đúng Nội quy Họp Quốc hội, ai cắt ngang, xúc phạm hoặc gây mất trật tự, chủ toạ có quyền xử lý, buộc im lặng hoặc đuổi ra khỏi cuộc họp, lập tức phó Chủ tịch tuyên bố: “Ngài nghị sỹ Fischer, tôi không cho ngài tham gia tiếp tục phiên họp“. Fischer phản ứng: “Tốt nhất ngài hãy đuổi luôn tất cả nghị sỹ đi“. Stücklen kiên quyết: “Tôi xin tuyên bố tạm dừng cuộc họp cho tới khi ông Fischer ra khỏi hội trường“.
Mọi người lục tục đứng dậy giải lao. Fischer phẫn nộ, buột miệng chửi tục, xúc phạm: “Ngài Phó Chủ tịch như lỗ đít, nếu được phép nói thế (từ tục này tương tự như “cái con củ c…“ ở Việt Nam)“. Rất may cho Fischer, do giải lao nên câu nói đó không bị đưa vào biên bản cuộc họp, tức không bị chế tài bởi Nội quy, mà chỉ mang quan hệ cá nhân 2 bên. Ngày hôm sau, Fischer tuyên bố rút lại phát ngôn, xin lỗi đối phương, kết thúc vụ xúc phạm cá nhân. Ở họ, tội xúc phạm không có gì to tát gớm ghê, có thể tránh được chế tài, nếu biết phục thiện xin lỗi.
Quyền hiến định khen, chê, phê bình, chỉ trích, nhắm vào ai?
25 năm sau, ngày 13.12.2009, camera trích đoạn phát ngôn của Fischer quay cảnh phiên họp đó được đưa lên mạng, tới nay có hàng trăm nghìn người đọc và trên trăm bình luận khen chê chỉ trích đủ kiểu. Gậy ông đập lưng ông, Fischer thậm chí bị miệt thị bóng gió mang nghề tắc xi vào nghị trường, mà ông không làm gì được. Bởi, khác xúc phạm hay vu khống cá nhân, việc khen, chê, nói xấu, nói tốt, chỉ trích, phê bình, thuộc chuẩn mực quyền tự do tư tưởng (nằm trong đầu, không hại được ai), quyền tự do ngôn luận, biểu đạt (tiếng nói chẳng hại ai ngoại trừ xúc phạm vu khống) được hiến định.
Theo đó, (1) nhà nước không được phép ngăn cấm, nếu không bản thân nhà nước bị chế tài, hiến pháp sinh ra chính vì chức năng tối thượng đó; (2) quyền tự do ngôn luận biểu đạt ở đây được hiểu là biểu đạt về nhà nước, tức khen, chê, phê bình, chỉ trích nhân sự bộ máy của nó; chứ không phải trong phạm vi tình cảm gia đình, riêng tư với nhau vốn không thuộc phạm trù pháp lý. Hai nguyên tắc (1) và (2) lý giải tại sao ở các nước được xếp hạng dân chủ đầu bảng thế giới, các chính khách, quan chức, đảng phái, cơ quan nhà nước kể cả quyền lực cao nhất như Quốc hội, nguyên thủ như Tổng thống, luôn bị người dân soi mói, phê bình chỉ trích nói xấu sôi sục trên truyền thông, thậm chí thiêng liêng như đất nước, dân tộc cũng không ngoại trừ.
Như vụ ông bà Nguyễn cùng 3 con đã ở Đức 20 năm, nhưng không đủ điều kiện ở Đức theo luật cư trú, sau bao năm xét đi xét lại, tới năm 2011 mới trục xuất nổi về nước. Nhưng cực chẳng đã, ngay sau đó, Chính phủ tiểu bang Niedersachsen lại buộc phải đón trở lại trước áp lực bị dân chúng phản đối, phẫn nộ chấn động truyền thông, chỉ trích nhà nước và cá nhân bộ trưởng nội vụ không tim khi trục xuất 1 gia đình đã sống ở Đức lâu hoà nhập như người bản điạ. Thậm chí không ngần ngại chỉ trích cả dân tộc họ, “tôi thật xấu hổ là công dân Đức“.
Ngược lại, nhà nước không có quyền tự do đó đối với từng cá nhân người dân vốn được ràng buộc bởi quyền riêng tư và nhân phẩm được hiến pháp bảo vệ. Báo chí truyền thông có quyền chụp ảnh ghi âm bất cứ quan chức chính khách viên chức nào thực thi công vụ, bởi lúc đó họ không còn là cá nhân mà là công bộc nhà nước, ngược lại không được chụp ảnh cá nhân nào khi họ không cho phép, kể cả bị cáo trước toà.
Như mới đây, tại Bonn, Đức, một người dạo bộ thả chó chạy tự do trong một khu bảo tồn cấm chó rông, bị một người thiện nguyện bảo tồn thiên nhiên trông thấy lén chụp ảnh gửi tới cảnh sát tố cáo. Nhận được công văn thành phố nhắc nhở, đương sự lập tức kiện ra toà đòi cấm chụp ảnh cá nhân họ. Với án số AZ. 5 S 47/14, Tòa án Landgericht Bonn đứng về nguyên đơn với lập luận bị đơn xâm phạm quyền riêng tư của nguyên đơn vốn chỉ được phép chụp khi để bảo vệ lợi ích của mình liên quan. Nhưng ở đây thực thi luật bảo vệ thiên nhiên là trách nhiệm của cơ quan nhà nước chứ không phải của người thiện nguyện (không phải cứ của nhà nước ai cũng được phép làm, dù động cơ tốt).
Tự do ngôn luận là động lực phát triển của xã hội loài người
Tự do ngôn luận, khen chê, nói xấu, nói tốt, phê bình chỉ trích không chỉ mang nghĩa quyền cơ bản mà ý nghĩa sâu xa hơn thế nhiều, thiếu nó dân tộc, quốc gia, xã hội loài người không thể cân bằng, phát triển; thậm chí không có cả khoa học vốn bắt buộc phải có phản biện, bác bỏ hay khẳng định. Ngay mới đây, chính Thủ tướng Merkel, Đức, cũng bộc lộ ý kiến cá nhân mình đối với dân tộc bà, khi phát biểu, nước Đức này không còn là của bà nữa, “nếu người dân Đức gặp người tỵ nạn bằng bộ mặt kém thân thiện“.
Đối với EU cũng vậy, tại cuộc họp nguyên thủ các quốc gia EU cuối tháng trước, Thủ tướng Merkel bảo vệ quan điểm xích lại gần Thổ Nhĩ Kỳ: “Một khi không nói được với nhau, người ta có thể thể hiện ý kiến chỉ trích của mình qua truyền thông vốn hiệu qủa nhất. Nhưng như vậy thường cũng chưa đủ giải quyết vấn đề. Đã hợp tác chiến lược với nhau thì chúng ta phải thẳng thắn công khai đặt ra câu hỏi, hoặc nhấn mạnh vấn đề cần giải quyết hay chỉ trích trực diện“. Hay gần đây, ở Mỹ, ứng cử viên Tổng thống Donald Trump trong một cuộc vận động tranh cử, lên tiếng chỉ trích Tổng thống đương nhiệm Obamar là “người nhu nhược, không dành đủ tâm sức bảo đảm an ninh đất nước“.
Ranh giới giữa quyền tự do ngôn luận và xúc phạm
Còn ở ta đang có vấn đề, khi vừa qua liên tiếp xảy ra các vụ xử lý, phạt công dân phát ngôn chỉ trích quan chức, cơ quan công quyền. Chỉ với câu: “Ông chủ tịch này cái mặt kênh kiệu, xa lánh dân nhất trong các thời chủ tịch An Giang“, so với từ ở Đức “bộ trưởng không tim“, hay “người nhu nhược“ chẳng thấm vào đâu, chưa nói từ “lỗ đít“ Fischer dùng để xúc phạm, mà 2 người, cô giáo Lê Thị Thùy Trang, tổ trưởng ngữ văn Trường THPT Long Xuyên là người viết, ông Nguyễn Huy Phúc, nhân viên Điện lực An Giang có tài khoản Facebook đăng, bị phạt 5 triệu đồng, còn bà Phan Thị Kim Nga vợ ông Phúc, Phó Văn phòng Sở Công Thương “câu like“ bị kỷ luật cảnh cáo về đảng và chính quyền. Tới trường hợp cô Dương Hải Âu, giáo viên mỹ thuật trường tiểu học Tân Hiệp, Thạnh Hóa, Long An, bị Đảng ủy xã yêu cầu kiểm điểm sau khi chê một cây cầu của xã trên Facebook, “Trưa nay, một cán bộ quản lý trường tôi trên đường đi công tác về thì gặp tai nạn khi qua cầu. Thử hỏi có ai nhìn thấy được cảnh nơm nớp lo sợ hay mọi nguy hiểm luôn đe dọa với người dân đi trên con đường này“. Căn cứ xử phạt được viện dẫn văn bản dưới luật, khoản 3 Điều 66 Nghị định 174/2013 của Chính phủ: Nếu cung cấp, trao đổi, truyền đưa hoặc lưu trữ, sử dụng thông tin số nhằm đe dọa, quấy rối, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của tổ chức, danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác thì bị phạt 10-20 triệu đồng.
Điều khoản trên đã sử dụng những khái niệm khó định lượng nên dễ bị vận dụng khác nhau tùy thuộc nhận thức của người hành xử, như từ kênh kiệu liệu có xúc phạm hay không, gây phân biệt, bất công, oan sai; người này nói không sao người kia nói bị tội.
Có thể so sánh với tội xúc phạm ở Đức, được quy định bởi Bộ luật hình sự, chứ không phải dưới luật như ta, tại Điều §185, §194. Theo đó, hình phạt có khung từ phạt tiền hoặc tù tới 1 năm, nếu kèm cả hành động tới 2 năm. Khái niệm xúc phạm được giới hạn, đó là dùng những từ ngữ chỉ đối phương kém giá trị nhân phẩm như thằng ngốc, thằng ngu…, con chó con lợn, cái lỗ đít…, với điều kiện người đó nghe rõ hiểu được. Nghĩa là nếu cũng phát ngôn xúc phạm nhưng (1) đối phương không nghe được hay thông qua người khác, hoặc (2) có nghe nhưng không hiểu từ ngữ đó, hoặc (3) xảy ra trong phạm vi tình cảm thân nhân, gia đình, đều không thuộc tội xúc phạm. Tội xúc phạm chỉ bị xử phạt khi và chỉ khi có đơn của nạn nhân kiện lên toà án, bởi đây là quan hệ giữa 2 cá nhân, ngay cả khi họ ở cương vị nhà nước. Nếu công chức bị xúc phạm khi hành xử thì đơn đó phải do cấp trên họ đệ trình. Vụ xử phạt 3 công chức ở An Giang tội nói xấu chủ tịch tỉnh vừa sai khái niệm PHỔ QUÁT về chỉ trích phê bình nói xấu nhầm sang khái niệm xúc phạm, vừa sai cả thủ tục tố tụng khi chủ tịch An Giang không hề lên tiếng kiện cáo; không mang tính răn đe vốn chỉ cần xin lỗi là kết thúc như trường hợp Fischer. Tố tụng như vậy gây thiệt hại uy tín cho đất nước, mang tiếng với thế giới cản trở quyền tự do ngôn luận, trong khi chỉ do hành xử của những cá nhân chức quyền trên gây ra.
Tham khảo cơ chế xử lý tội xúc phạm ở Đức
Đã gọi là tội thì phải theo trình tự tố tụng do luật hình sự quy định, các cơ quan hành chính nhà nước không được quyền xử phạt, mà thuộc thẩm quyền ngành tư pháp. Còn nếu áp dụng biện pháp hành chính thì đương sự phải được quyền chống lại bằng cách viện tới toà. Có thể tham khảo vụ kiện 1 tổ chức hội đoàn người Việt, mang tên Liên hiệp người Việt ở Đức đăng lên trang mạng họ một bài viết dùng lời lẽ xúc phạm, vu khống cá nhân diễn ra năm 2013. Nạn nhân là bà TTM Chủ tịch Hội đồng thành viên, đòi BCH Liên hiệp gỡ bỏ, nhưng họ không có bản lĩnh của Fischer để nhận lỗi, tỏ ra bất cần. Chỉ lúc này pháp luật mới cần đến để chế tài.
Luật sư của nạn nhân lập tức đệ đơn lên toà án Amtsgericht Berlin-Lichtenberg đòi toà chiểu theo Điều § 935 ff, § 91 Luật ZPO ra án quyết khẩn cấp: 1) Cấm Liên hiệp, đại diện bởi ông NVT Chủ tịch và ông VQN Phó Chủ tịch, đăng tải xúc phạm, vu khống cá nhân người bị hại trên trang web Liên hiệp: “Bà TTM, Chủ tịch Hội đồng Thành viên đã luôn cản trở các hoạt động của BCH, gây rối, làm mất đoàn kết trong nội bộ và cộng đồng“. Nếu không sẽ bị phạt tiền tới 250.000 Euro hoặc phạt tù đến 6 tháng. 2) Án quyết có hiệu lực tức thì. 3) Bị đơn phải gánh chịu án phí. Theo luật định về án quyết khẩn cấp, toà phải thụ lý ngay, lên lịch xét xử. Sau 2 tuần, phiên toà mở xét xử chỉ mất 15 phút với án quyết số 3 C 1004/13, nội dung (lược trích): “Bài viết xúc phạm bị phản đối đã được gỡ bỏ. Bên bị cam kết sẽ không đưa lên truyền thông nữa, nhất là trên trang mạng của Liên hiệp“. Vụ xúc phạm kết thúc như trường hợp Fischer, chỉ khác phải nhờ cậy tới công đường – biện pháp cuối cùng bất đắc dĩ, nhà nước cần đến để bảo đảm công lý khi người dân cần, chứ không nhằm mục đích trừng phạt.
Thực ra loài người, ai ai cũng có mồm miệng, nên chắc chẳng ai chống nguyên lý tự do ngôn luận cả, mà chỉ chống sự tự do đó của người khác khi thấy nó gây bất lợi cho mình vốn dễ dàng thực hiện khi nắm quyền lực. Vì vậy để quyền tự do ngôn luận đóng vai trò động lực phát triển của xã hội loài người không bị kìm hãm bởi người nắm quyền lực biến nó thành xúc phạm, ở ta cần cải cách cả Bộ luật Hình sự liên quan, lẫn trình tự tố tụng đối với tội xúc phạm theo chuẩn mực PHỔ QUÁT của các nước văn minh từng đi trước chúng ta đã tích lũy được.
