6-8-2018
Tôi đi tìm hiểu về gạo an toàn, loại hướng đến hữu cơ và loại hữu cơ. Điều đầu tiên là nhu cầu tự thân bởi tôi cần những loại gạo tốt cho sức khỏe của ba mẹ, giới thiệu cho họ hàng, bạn bè,… Nhưng đi giáp vòng miền Tây xong về đến Sài Gòn thì bị… tạt một gáo nước lạnh.
“Em trai! Cả Việt Nam mình làm gạo hữu cơ không bằng một tỉnh Battampong của Campuchia nữa, tin không?”- đàn anh- một người dành cả thanh xuân làm ăn ở Cam, nói vậy. Anh kể vanh vách từng chính sách của Cam dành cho gạo. Anh nói về việc họ chú trọng chuẩn xuất khẩu ra sao. Và một điều cứ nghĩ đến là đau: Cùng xuất khẩu, gạo Cam có giá hơn gạo Việt.
Cả Việt Nam có chưa kín đầu ngón tay của hai bàn tay làm gạo hữu cơ, khoảng 7-8 đơn vị. Số đơn vị làm gạo hướng tới hữu cơ nhiều hơn một chút nhưng vẫn ở mức nhỏ lẻ, rải rác. Có 200ha (đơn vị có diện tích làm gạo hữu cơ lớn nhất) để sản xuất chưa đủ, cần phải có vốn lớn. Có đất, có vốn cũng chưa đủ, còn cần cả “công nhân nông nghiệp”- nghĩa là phải buộc các nông dân thực hiện đúng quy trình chứ không phải hứng lên là… nhậu. Rồi cũng vẫn chưa đủ vì họ còn phải canh nhưng kẻ xấu để tránh một túi thuốc trừ sâu, một luồng nước pha hóa chất cố tình nào đó…
Các yếu tố trên có yên tâm thì cũng vẫn… chưa yên tâm. Nước sông bị mặn xâm thực là nỗi lo hàng năm. Đập thủy điện lớn tại Lào tích nước lại lo thiếu nước. Vừa rồi vỡ đập Xe-Pian Xe-Namnoy ở Lào khiến nước miền Tây dâng cao bất thường… Kể cả trong điều kiện thời tiết bình thường, làm gạo hữu cơ và hướng tới hữu cơ đều không có chuyện vụ nào cũng giống vụ nào vì mỗi mùa nắng mưa, mỗi vụ nước lên nước xuống, mỗi đợt gió ngược gió xuôi mỗi khác.
(“Có nhiều người kinh doanh đòi có chuẩn VietGap mới mua gạo tui nhưng họ hổng biết chuẩn gạo xuất khẩu còn cao hơn tiêu chuẩn Việt Nam nhiều. Còn việc hỏi sao ăn cơm nấu từ gạo tháng 8 khác với gạo tháng 2 thì nhiều lắm. Tui dẫn họ ra đìa chỉ cá nói cá mập ú hay ốm nhom ra sao là do thời tiết, con nước. Gạo cũng vậy!”- nông dân kỳ cựu nói đó.)
Và một nỗi lo khác, đáng sợ hơn: sự yêu ghét của… cán bộ. Đã có người làm gạo nói với tôi: “Tui hổng hiểu họ (cán bộ Nhà nước)! Hợp tác xã của tôi thì họ chọn làm nơi tiếp các đoàn khách để giới thiệu sản phẩm kiểu mẫu nhưng chính sách hỗ trợ họ dành cho hợp tác xã khác ít bài bản hơn. Về miền Tây có nhiều chuyện “kỳ khôi” lắm, ví dụ như địa phương đề nghị nông dân… viết dự án để mua cái tivi 21 triệu (hỗ trợ 50%). Nông dân vò đầu bứt tai, cán bộ bèn viết dùm, đi nhậu cảm hơn hết 5% giá trị cái tivi.
Trong các yếu tố để đăng ký gạo (hay các mặt hàng nói chung) trở thành sản phẩm chỉ dẫn địa lý thì có rất nhiều yếu tố định tính thay vì định lượng. Có những giống gạo mới do chính nông dân lai tạo (chớ không phải đám tiến sĩ giấy) không thể trở thành sản phẩm chỉ dẫn địa lý vì “Gạo anh trồng ở tỉnh A cũng ra chất lượng giống tỉnh B thì sao đăng ký được?”. Trong thời đại mà rau của có thể dùng ánh sáng và nhiệt của đèn để trồng trái mùa, dùng nhà kính và máy kiểm soát độ ẩm để trồng hoa trái khác quốc gia, châu lục thì câu hỏi đó của cán bộ địa phương quả thật… không biết nói sao luôn.
Quay trở lại nỗi nhục của một quốc gia ngàn đời gắn với nông nghiệp. Quý I năm 2018, Thái Lan là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Cái đáng sợ là mấy năm trước Thái Lan, trong mục tiêu xuất khẩu, đã giảm sản xuất gạo để tập trung cho cây trái, rau củ công nghệ cao vì giá trị cao hơn. Còn Campuchia, nếu ai quẩy balo đi bụi dọc biên giới của nước này và Tây nam Bộ sẽ biết cảnh người Việt làm gạo gia công cho người Cam ra sao. Mà không chỉ có gạo! Phở, nước mắm, sầu riêng,… mà Thái Lan đăng ký cũng có những nhà vườn “trồng gia công” cho họ xuất khẩu.
Tự thân là một người Việt, tôi cảm thấy nhục nhã vì điều đó! Và những nông dân chơn chất miền Tây thực sự hưởng lợi rất ít trong chuỗi giá trị đó. Nhìn rộng ra, không chỉ ngành nông nghiệp Việt mới chịu cảnh này.
Bờ xôi, ruộng mật ở miền Tây bây giờ chịu 3 thứ hóa: Hóa chất, công nghiệp hóa, đô thị hóa. Và có những cán bộ bỗng hóa đại gia mà cách đây 14 năm thầy giáo chính trị của tôi đã từng cảnh báo: Tư bản đỏ. Cuộc “đốt lò” của Tổng Bí thư có lẽ cũng nên hướng về các đại quan tham như vậy. Bởi một quốc gia có khí hậu, đất đai tuyệt vời như Việt Nam và giá trị lõi của nền văn minh lúa nước lại trở nên bệ rạc trước những láng giềng khu vực.
Phải biết nhục mới có thể nghĩ khác, làm khác và vươn lên!
Chú thích: Biến đổi khí hậu cũng là một nguy cơ đối với vựa lúa cả nước. Nhưng thiên tai không lớn bằng nhân họa. Câc đập thủy điện Trung Quốc xây không chế lưu lượng nước hạ nguồn. Loại đó mà vẫn bạn vàng ư?
