Cù Tuấn, dịch
30-11-2022
Tóm tắt: Lệnh tổng động viên hàng loạt tại Nga đã làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lao động và làm xấu đi xu hướng phát triển nhân khẩu học dài hạn của nước này.
Buổi sáng sau khi Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố huy động hàng loạt tân binh bổ sung cho quân đội Nga ở Ukraine, những người đàn ông trên khắp nước Nga đã bị giao ngay thông báo nhập ngũ trên đường họ đi làm, ép họ phải đến văn phòng quân dịch. Đến tối, các bà vợ chạy đến chỗ làm tìm chồng.
“Chúng tôi phải cho họ uống rượu để họ bình tĩnh lại,” một giám đốc điều hành của một công ty khai thác mỏ và kim loại lớn nhớ lại, mô tả cảnh tượng tuyệt vọng sau giờ làm việc tại nhà máy. “Bạn có thể hiểu được sự căng thẳng của họ: những ông chồng của họ đi làm vào buổi sáng và giờ thì không về nhà.”
Các doanh nghiệp ở Nga đã bị chấn động bởi đợt tuyển quân đột ngột, đã huy động ít nhất 300.000 người cho cuộc chiến ở Ukraine kể từ ngày 21 tháng 9 và gây ra cuộc di cư của hàng trăm nghìn nam giới khác.
Các cuộc phỏng vấn với các lãnh tụ chính trị, chủ doanh nghiệp và nhân viên, cho thấy rằng, mặc dù số lượng lính nghĩa vụ và người di cư ra nước ngoài chỉ chiếm một phần nhỏ trong lực lượng lao động hùng hậu 72 triệu người của Nga, nhưng tác động của việc tổng động viên này đối với nền kinh tế Nga là rất lớn. Nó đã gây ra các gián đoạn và có khả năng ảnh hưởng đến tăng trưởng dài hạn. Financial Times đã chọn không tiết lộ tên của các giám đốc điều hành và nhân viên được phỏng vấn cho câu chuyện này vì có thể bị chính quyền trả thù.
Theo một nghiên cứu của Viện Gaidar trong tháng này, việc tổng động viên đã tạo ra tình trạng thiếu lao động lớn nhất ở Nga kể từ năm 1993. Trong cuộc khảo sát các chủ doanh nghiệp, hầu hết những người được hỏi cho biết, họ sẽ không thể tăng sản lượng để theo kịp nhu cầu, trong khi những người khác cho biết, họ dự đoán sẽ phải cắt giảm sản xuất và làm suy giảm chất lượng đầu ra.
“Nói một cách đơn giản, tổng động viên sẽ làm cho chúng ta giảm số nam giới khỏe mạnh, có học thức và mạnh mẽ, vốn là những người tạo ra GDP của một quốc gia”, Vladimir Gimpelson, một nhà kinh tế thị trường lao động đã rời Matxcơva để đến Mỹ làm việc, cho biết. “Nếu tăng trưởng kinh tế là ưu tiên của chính phủ, thì tôi sẽ gọi đây là một sai lầm tai hại.”
Các sĩ quan tuyển quân đã phát giấy báo nhập ngũ tại nhà, nơi làm việc, bưu điện, những nơi công cộng như ga tàu điện ngầm và chợ, thậm chí tại các cửa khẩu biên giới, để ép những nam giới bỏ trốn khỏi đất nước phải nhập ngũ. Bỏ qua các giấy báo này thường không dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, nhưng các biện pháp quyết liệt đôi khi được sử dụng để đáp ứng đủ hạn ngạch tân binh trong một khu vực.
Giám đốc điều hành của một công ty hàng hóa lớn khác cho biết, tại một khu vực công nghiệp xa xôi ở Siberia, “họ đã lấy đi bất cứ ai có thể”.
Bất chấp sự gián đoạn sản xuất, vị giám đốc điều hành này đã quyết định không đút tiền để được miễn trừ nhập ngũ cho các công nhân của mình vì “điều đó rất dễ gây tác dụng ngược”. “Bạn yêu cầu 10 người được miễn đi lính, và bạn được yêu cầu liệt kê 30 người có thể được huy động để thành lực lượng quân dự bị.”
Ngoài 150 nhân viên chính thức của công ty trên được gọi nhập ngũ, một số người khác đã nghỉ việc trước đó. Họ chỉ thông báo cho người chủ doanh nghiệp khi họ đã vượt biên thành công sang các nước Trung Á, ông nói thêm.
Mặc dù số nam giới ra đi chỉ chiếm một phần nhỏ trong lực lượng lao động hàng nghìn người của công ty, nhưng những nhân viên được gọi nhập ngũ là rất khó thay thế ở những vùng đất hoang vu xa xôi, dân cư thưa thớt của Siberia. “Thuê phụ nữ là lựa chọn số một,” giám đốc điều hành này cho biết, ngay cả đối với những công việc lao động chân tay vốn chỉ dành riêng cho nam giới, cho đến khi có sự thay đổi gần đây trong các quy định của Nga.
Nhiều đại diện doanh nghiệp Nga đã mô tả vai trò của các nhân viên PR và quản lý nhân sự đã thay đổi như thế nào chỉ sau một đêm: giờ đây họ được yêu cầu vận động hành lang các văn phòng tuyển quân để trả lại những nhân viên bị ép nhập ngũ. Một số công ty cố gắng thương lượng với quân đội thông qua các cơ quan thương mại, trong khi những công ty khác cố gắng gây sức ép với các văn phòng tuyển quân bằng cách sử dụng các kỹ thuật tiếp thị kinh doanh quen thuộc, bao gồm cả việc trả tiền để đăng tải những câu chuyện về những người lính nhập ngũ trên báo chí địa phương.
Tình trạng ép nhập ngũ và chảy máu chất xám cũng đang làm trầm trọng thêm tình trạng suy giảm dân số của Nga. Theo ủy ban bảo vệ biên giới của Nga, vốn là một phần của cơ quan an ninh FSB, 9,7 triệu người đã rời khỏi Nga từ tháng 7 đến tháng 9, tăng 1,2 triệu so với cùng kỳ năm ngoái và gần gấp đôi số người rời Nga trong quý trước.
Gimpelson cho biết, các nhà nhân khẩu học đã dự đoán số lượng lao động trong độ tuổi từ 20 đến 40 sẽ giảm 25% vào năm 2030 so với cuối những năm 2010. Nhóm tuổi này rất quan trọng đối với khả năng sản xuất hàng hóa của quốc gia.
Oleg Itskhoki, giáo sư tại Đại học California, Los Angeles, cho biết, trong khi những người lao động nhập cư từ Trung Á sẽ có thể đảm nhận những công việc không có kỹ năng, họ sẽ không thể thay thế được những nhân viên có kỹ năng cao trong lĩnh vực CNTT, vốn đã bị thiếu lao động từ trước khi có lệnh tổng động viên. Thống đốc ngân hàng trung ương Nga, Elvira Nabiullina, đã đề xuất như vậy vào tháng trước, nói rằng việc tổng động viên có thể dẫn đến lạm phát cao hơn “do những thay đổi trong cấu trúc của thị trường lao động và sự thiếu hụt hàng loạt chuyên gia”.
Sofya Donets, một nhà kinh tế tại Renaissance Capital, cho biết: “Chúng tôi cho rằng dòng lao động lành nghề sẽ có tác động tiêu cực đến tiềm năng tăng trưởng dài hạn”. Mặc dù các giám đốc điều hành tại Yandex, công ty công nghệ lớn nhất của Nga đã vận động hành lang thành công để nhân viên của họ không phải nhập ngũ, nhưng một số người trong số họ vẫn nhận được thông báo nhập ngũ, theo một nhân viên của Yandex được triệu tập.
Hầu hết trong số họ, bao gồm cả nhân viên, đã tìm cách trốn quân dịch, ông nói. Nhưng những sai lầm đã khiến nhiều nhân viên Yandex rời khỏi Nga hơn so với những tuần đầu tiên của cuộc xâm lược, người này nói thêm. Kết quả là, khoảng một phần tư trong số 20.000 lực lượng lao động mạnh mẽ của Yandex hiện đang làm việc bên ngoài nước Nga. Công ty từ chối bình luận về việc này.
Tỷ phú sáng lập một công ty hàng hóa khác của Nga đã mất hơn 1.000 người trong tổng số 20.000 công nhân, cho biết, các công ty lớn của Nga có thể đỡ đòn dễ dàng hơn so với các công ty nhỏ hơn. Và đối với một số nhóm bị ảnh hưởng do lệnh trừng phạt, tổng động viên cũng là một cơ hội để tiết kiệm chi phí. Vì việc sa thải người là khó khăn về mặt chính sách đối với các công ty lớn hơn của Nga, nên “nghe có vẻ sai nhưng việc tổng động viên thực sự đã giúp quá trình giảm chi phí diễn ra”, một giám đốc điều hành cho biết.
Nhưng sự ra đi của nhân viên cũng dẫn đến những căng thẳng gián tiếp đối với lực lượng lao động và nền kinh tế. Theo Donets, có nhiều người phụ thuộc hơn, chẳng hạn như các thành viên lớn tuổi trong gia đình, cần phải chăm sóc tính trên mỗi người trong độ tuổi lao động. Itskhoki lưu ý rằng, lực lượng lao động cũng trở nên nghèo hơn, vì những người có đủ khả năng di cư “rõ ràng là khá giả hơn ngay từ đầu”.
Điều này có nghĩa là “một phần lớn những người có khả năng tạo ra các nhu cầu tiêu dùng trong nền kinh tế Nga, giờ đã không còn ở đó nữa”, ông nói.
Nhiều doanh nhân cảm thấy họ không có nhiều lựa chọn ngoài việc thích nghi với trạng thái bình thường mới trong nền kinh tế thời chiến của Nga. Một số người, bao gồm một số người nói riêng với phóng viên rằng họ phản đối chiến tranh, đồng thời lập luận rằng việc tuyển tân binh sẽ được xử lý hiệu quả hơn nếu doanh nghiệp được giao quản lý nó.
Một nhà tài phiệt khác ở Matxcơva nhận xét rằng ông ta sẽ tìm những người tình nguyện vào quân đội trong số 10.000 nhân viên của mình để đổi lấy việc giữ lại ba người cực kỳ quan trọng mà ông ta lo sợ có thể bị ép nhập ngũ.
“Hãy nói với doanh nghiệp rằng để bảo vệ chủ quyền đất nước, cần có 300.000 tân binh,” vị tỷ phú này nói. “Chẳng lẽ các doanh nghiệp sẽ không thể tìm đủ những người nhân viên tình nguyện đi lính ư?”
