Về đề thi học sinh giỏi Văn của Quảng Nam

Thái Hạo

24-3-2024

Tình cờ thấy trên mạng cái đề thi học sinh giỏi Văn cấp tỉnh THPT đợt 2 năm nay của Quảng Nam. Tôi lấy làm ngạc nhiên. Xin trích câu 2 của đề (12/20 điểm) trước khi bàn luận.

“Văn chương là lộc mà trời bù cho người, vì người phải chịu cái án ‘sống đọa thác đầy’… Căn nhà chứa lộc này mở cửa tự do đối với tất cả những ai đến đọc nhưng lại chỉ phát vé riêng cho một số ít người trong số những người đến viết. Vậy nên, có rất nhiều trường hợp người viết một đời đuổi bắt chữ nhưng rốt cục tay trắng, tựa hồ ‘sung một đời rụng quả/ không chạm nổi đáy ao’.”

(Hoàng Đăng Khoa, “Người chết ngang và đóa buồn văn chương nở dọc“. Dẫn theo Vanvn.vn, 21/11/2023)

Bằng trải nghiệm đọc hiểu văn chương, anh/ chị hãy viết bài văn bình luận làm sáng tỏ ý kiến trên” (Hết trích).

1. Trước hết, tôi không bàn về quan điểm của tác giả Hoàng Đăng Khoa trong mấy câu nhận định được đề Quảng Nam trích ra ở trên, tôi chỉ bàn về cách ra đề của tỉnh này.

Trước hết, “bình luận” và “làm sáng tỏ” là hai yêu cầu khác nhau thuộc về hai “thao tác lập luận” khác nhau trong phương thức viết nghị luận. Bình luận là nêu lên những đánh giá chủ quan của bản thân đối với một đối tượng nào đó, xem nó hay dở, đúng sai, đẹp xấu… như thế nào. Còn “làm sáng tỏ” là chứng minh: Anh không cần (và thậm chí không được phép) nêu quan điểm đánh giá của mình, mà chỉ việc dùng ví dụ minh họa và lập luận để chứng minh rằng cái ý kiến của ai đó là đúng đắn/ chính xác.

Vậy, khi đề yêu cầu hãy “bình luận làm sáng tỏ” thì thí sinh phải giải quyết thế nào đây? Ở đây là hai yêu cầu (chứng minh và bình luận) hay là một yêu cầu? Nếu là hai thì mâu thuẫn, nếu là một thì không biết lối nào mà lần!

Người ta chỉ có thể yêu cầu chứng minh VÀ bình luận (dù yêu cầu này cũng đầy mâu thuẫn, nhưng ít ra trên mặt hình thức còn có thể hiểu được), chứ chưa từng thấy có cái kiểu “bình luận làm sáng tỏ” bao giờ.

Cách “ra lệnh” này trong đề Quảng Nam là đánh đố một cách phi lý, đẩy thí sinh vào tình trạng “anh muốn em sống sao”! Ra đề oái oăm (nếu không nói thẳng ra là sai) như thế thì làm sao có thể đánh giá được năng lực của người viết?

2. Điều này nghiêm trọng hơn. Như đã thấy, dẫn dắt thì có vẻ dài dòng như thế, nhưng trọng tâm của mấy câu trích dẫn trong đề là nhấn mạnh đến sự thất bại của “rất nhiều” người viết văn. Và đề yêu cầu “hãy bình luận làm sáng tỏ” cái ý được nhấn mạnh ấy. Vậy, theo logic, thí sinh phải đi tìm những người thất bại bằng các tác phẩm thất bại của họ để “bình luận làm sáng tỏ”.

Như chúng ta biết, thứ nhất, văn học nhà trường chỉ dạy cho học sinh những tác phẩm hay, tác phẩm giá trị, chứ nào có đưa tác phẩm dở của người viết dở vào dạy đâu, nay bắt học sinh đi “bình luận làm sáng tỏ” cái dở, cái thất bại của những tác giả “suốt đời không chạm nổi đáy ao”, thì các em biết tìm đâu?

Thứ hai, cái vô lý nhất nằm ở chỗ, người đã viết dở, đã “suốt đời” thất bại, thì ai mà biết đến họ; và loại tác giả, tác phẩm ấy thì có gì để mà cảm thụ? Bắt học sinh đi viết văn về họ thì không những vô lý mà còn phản văn chương.

Hoài Thanh viết trong Thi nhân Việt Nam rằng, “cái tầm thường, cái lố lăng chẳng phải riêng thời nào và muốn hiểu tinh thần thơ cho đúng đắn, phải sánh bài hay với bài hay vậy”. Nay bắt học sinh đi viết về bài dở của người dở (trong khi chỉ dạy về bài hay) thì đó là một yêu cầu khó hiểu và trái hẳn với nội dung dạy học.

Trong trường hợp bất đắc dĩ, anh có thể cho học sinh đánh giá về một tác phẩm dở của một tác giả dở, nhưng yêu cầu phải sáng sủa, tường minh; và quan trọng nhất là phải đặt trên cơ sở và nhằm mục đích khẳng định cái gì là hay là đẹp, chứ chỉ lấy cái dở làm đối tượng quy hướng như đề thi này, thì thật tình không hiểu nổi.

Một đề thi mà mắc đến hai sai lầm căn bản nhất: Yêu cầu rối rắm (phi khoa học), và nội dung lệch lạc (yêu cầu bàn luận về tác giả dở, “suốt đời” thất bại) thì làm sao đánh giá được năng lực của thí sinh nữa. Tôi cho rằng đây là một cái đề hỏng, hoàn toàn.

(Câu 1 của đề cũng tệ không kém, nhưng tạm thời chưa bàn)