Tác giả: Georgi Kantchev
Cù Tuấn, biên dịch
16-6-2023
Tóm tắt: Lực lượng lao động tại Nga đang mất hàng trăm ngàn người vì cuộc chiến Ukraine và làn sóng di cư, tạo ra một thảm họa cho nền kinh tế nước này.
Cuộc chiến ở Ukraine đã làm cho cuộc khủng hoảng lao động tồi tệ nhất của Nga trong nhiều thập kỷ càng trầm trọng hơn sau khi hàng trăm ngàn công nhân chạy khỏi nước Nga hoặc được gửi đến tiền tuyến, làm suy yếu nền tảng của một nền kinh tế đang bị lệnh trừng phạt và sự cô lập quốc tế đè nặng.
Hai làn sóng di cư vào năm ngoái, lớn nhất kể từ khi Liên Xô sụp đổ, và việc tổng động viên khoảng 300.000 nam giới đã làm trầm trọng thêm thị trường lao động tại Nga vốn đã eo hẹp và bị cản trở bởi sự suy giảm nhân khẩu học dài hạn. Điều đó khiến các doanh nghiệp Nga thiếu hụt đủ loại nhân công, từ lập trình viên, kỹ sư đến thợ hàn và thợ khoan dầu, những nghề cần thiết để thúc đẩy nền kinh tế và hỗ trợ nỗ lực chiến tranh ở Ukraine.
Để ngăn chặn làn sóng này, vào tháng trước, Tổng thống Vladimir Putin ra lệnh cho các quan chức xây dựng các biện pháp nhằm đảo ngược dòng người di cư, bao gồm các ưu đãi tài chính và xã hội, chưa được xác định. Chính phủ Nga trước đó đề nghị giảm thuế, cho vay rẻ hơn và thế chấp ưu đãi để lôi kéo nhân viên công nghệ ở lại.
Bộ Tài chính Nga tiết lộ các đề xuất đánh thuế đối với hàng trăm ngàn người chạy trốn khi chiến tranh bắt đầu nhưng vẫn giữ công việc ở Nga của họ bằng cách làm việc từ xa tại những nơi như Thổ Nhĩ Kỳ, Armenia và Trung Á. Một số nhà lập pháp Nga đe dọa tịch thu tài sản của những người Nga đã rời khỏi đất nước này, mặc dù chưa có luật nào như vậy được thông qua.
Trong quý đầu tiên của năm nay, các công ty Nga báo cáo tình trạng thiếu nhân sự lớn nhất kể từ khi bắt đầu thu thập dữ liệu vào năm 1998, theo khảo sát của Ngân hàng Trung ương Nga. Số lao động dưới 35 tuổi ở Nga vào cuối năm ngoái đã giảm 1,3 triệu xuống mức thấp nhất kể từ đầu thập niên 1990, theo phân tích của công ty tư vấn FinExpertiza. Vào tháng 5, tỷ lệ thất nghiệp của Nga đã chạm mức thấp nhất thời hậu Xô Viết.
Vasily Astrov, một nhà kinh tế tại Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Vienna, cho biết: “Việc mất nguồn nhân lực là một thảm họa đối với nền kinh tế và đó là một trong những biện pháp trừng phạt. Việc mất đi những người có trình độ học vấn, lực lượng lao động lành nghề sẽ ảnh hưởng đến tiềm năng kinh tế [Nga] trong nhiều năm tới”.
Sự khan hiếm công nhân đang làm nền kinh tế Nga gặp khó khăn. Các doanh nghiệp phải cạnh tranh để giành giật một nhóm nhân viên còn lại ít hơn, đã buộc phải tăng lương, làm giảm lợi nhuận của công ty và khiến các kế hoạch đầu tư trở nên rủi ro hơn. Mặt khác, tiền lương cao hơn đang đẩy lạm phát lên cao, theo cảnh báo của Ngân hàng Trung ương.
Tình trạng thiếu lao động đã gây khó khăn cho phần lớn nền kinh tế toàn cầu kể từ sau đại dịch, khiến tiền lương tăng nhanh và lạm phát khó kiểm soát. Các vấn đề nhân sự của Nga còn nổi bật hơn nữa và được thúc đẩy bởi các yếu tố kinh tế chính trị nội tại của chính nó.
Tại hội nghị kinh tế hàng đầu của Nga – Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St. Petersburg trong tuần này, hơn chục phiên họp được dành riêng cho các vấn đề thị trường lao động. Ngân hàng trung ương Nga nói rằng, trong bối cảnh khan hiếm nam giới ở độ tuổi lao động, các công ty sản xuất đang ngày càng thuê nhiều phụ nữ và công nhân lớn tuổi.
Yuliya Korochkina, giám đốc nhân sự của Trade Systems Technonicol, nhà cung cấp vật liệu xây dựng và hoàn thiện, cho biết, công ty của bà đang thiếu nhân công ở cả vai trò lao động phổ thông và chuyên gia. Để đối phó với tình trạng này, công ty hạ thấp yêu cầu đối với một số hồ sơ công việc, tăng cường làm việc từ xa và tự động hóa, đồng thời giới thiệu nhiều chương trình tạo động lực hơn cho người lao động.
Korochkina nói: “Chúng tôi đang học cách làm được nhiều nhất với ít nguồn lực nhất“.
Nền kinh tế Nga cho đến nay đã đi ngược lại những kỳ vọng về một cuộc suy thoái sâu sắc sau khi phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt. Các lệnh trừng phạt này trở nên nặng nề hơn đối với Nga do sự sụt giảm doanh thu bán dầu khí. Tuy vậy, kinh tế Nga đã có được sự hỗ trợ dồi dào của chính phủ và khả năng tìm ra cách giải quyết bằng cách đi đường vòng. Nhưng doanh thu năng lượng giảm mạnh trong năm nay, tác động ngày càng tăng của các biện pháp trừng phạt công nghệ và việc nhà nước Nga đang trượt dài theo hướng bị cô lập về kinh tế, báo trước một tương lai khó khăn.
Các quan chức Nga cho biết, sự hao hụt của số lượng công nhân cũng đang làm tổn hại đến tăng trưởng kinh tế.
“Tình hình như vậy trên thị trường lao động là một hạn chế đáng kể đối với việc mở rộng sản lượng hơn nữa”, Elvira Nabiullina, Thống đốc Ngân hàng trung ương Nga, cho biết hôm thứ Sáu 8/6. Bà trích dẫn sự thiếu hụt trong các ngành chế tạo máy, luyện kim, khai thác và khai thác đá, vốn là những ngành công nghiệp quan trọng đối với những gì Nga cần trên chiến trường ở Ukraine.
Trong chuyến thăm một nhà máy sản xuất máy bay ở thành phố Ulan-Ude, Đông Siberia vào tháng 3, ông Putin nói rằng, việc thiếu các chuyên gia có trình độ cao đã cản trở hoạt động sản xuất quân sự.
Ông nói: “Chúng tôi được biết nhiều doanh nghiệp hiện nay thực tế làm việc ba ca và thiếu chuyên gia, nhất là chuyên gia có trình độ cao“.
Các nhà kinh tế cho biết, hơn một triệu người đã rời khỏi Nga kể từ cuộc xâm lược năm ngoái, mặc dù một số người trong số họ đã quay trở lại. Làn sóng di cư của dân Nga lần này được xếp vào hàng những làn sóng di cư lớn nhất trong lịch sử nước Nga, cùng với giai đoạn sau cuộc cách mạng năm 1917 và sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991. Làn sóng di cư cũng gia tăng sau khi nhiệm kỳ thứ ba của Putin bắt đầu vào năm 2012.
Sự ra đi hàng loạt này làm tăng thêm các xu hướng nhân khẩu học tiêu cực, vốn đã gây khó khăn cho Nga từ lâu, bao gồm tỷ lệ sinh thấp, dân số già và tỷ lệ tử vong cao — các chỉ số này càng trở nên tồi tệ hơn do đại dịch Covid-19. Dân số khoảng 145 triệu người của Nga có thể giảm hơn 1/5 vào cuối thế kỷ này, theo ước tính của Liên Hợp Quốc.
Di cư lao động vào Nga, đặc biệt là từ các nước láng giềng ở Trung Á, đã giúp lấp đầy một phần khoảng trống nhân sự trên. Theo Ngân hàng trung ương Nga, trong khi số lượng lao động di cư đến Nga tăng lên hồi năm ngoái, thì số lượng chuyên gia nước ngoài có trình độ cao lại giảm 29%.
Trong quý IV năm ngoái, có 2,5 cơ hội việc làm cho mỗi người tìm việc, cao nhất kể từ năm 2005, theo FinExpertiza. Khoảng 35% công ty sản xuất đã báo cáo tình trạng thiếu nhân viên trong tháng 4, mức cao nhất kể từ năm 1996 trong các cuộc khảo sát hàng tháng của Viện Chính sách Kinh tế Gaidar của Nga.
Giám đốc nhân sự Marina Petuhova cho biết, nhà sản xuất thiết bị điện EFK của bà đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các kỹ sư, nhà thiết kế và quản lý sản phẩm. EFK tăng cường đào tạo và khuyến khích cho người lao động và người thuê ở tất cả các nhóm tuổi, bao gồm cả những người đã nghỉ hưu.
“Việc thiếu hụt lao động ảnh hưởng đến khả năng tung ra sản phẩm mới của công ty, năng suất và chất lượng sản phẩm, ảnh hưởng đến cả doanh thu và thương hiệu của công ty”, bà nói.
Theo một nghiên cứu hồi tháng 4 của công ty tư vấn Yakov & Partners, có trụ sở tại Matxcơva và hh.ru – nền tảng tuyển dụng lớn nhất của Nga, hơn một nửa số doanh nghiệp gặp phải tình trạng thiếu hụt nhân sự trong lĩnh vực CNTT, trong khi thời gian tìm kiếm ứng viên phù hợp lại kéo dài gần gấp đôi.
Natalia Danina, trưởng bộ phận phân tích của hh.ru cho biết: “Việc tìm nhân viên có kinh nghiệm trở nên khó khăn hơn. Tình trạng này chắc chắn dẫn đến việc giảm năng suất của các công ty”.
