Ai chịu trách nhiệm về dự trữ gạo quốc gia năm 2020 mới chỉ mua được 7.700 tấn?

Nguyễn Ngọc Chu

19-4-2020

Nhờ con virus Vũ Hán mà toàn dân mới biết, một vấn đề quốc gia hệ trọng như Dự trữ Lương thực Quốc gia lại có “Phận bé hơn chiếc móng tay”!

1. TỔNG CỤC DỰ TRỮ NHÀ NƯỚC MỚI MUA ĐƯỢC 4% LƯỢNG GẠO DỰ TRỮ QUỐC GIA NĂM 2020

1. Vấn đề nằm ở chỗ, khi họa xâm nhập mặn ở Đồng Bằng Sông Cửu Long đang hành hoành, làm ảnh hưởng đến hàng chục ngàn héc ta lúa, thì tình hình xuất khẩu gạo lại gia tăng, đột biến là cho thị trường Trung Quốc. Dư luận xã hội lo sợ dịch bệnh covid kéo dài có thể dẫn đến thiếu lương thực trên toàn thế giới, nên việc xuất khẩu gạo có thể gây ra mối nguy hại tiềm tàng cho Việt Nam. Báo động của xã hội mạnh đến nỗi, Bộ Công Thương “đã hoảng hốt” đề nghị Thủ tướng Chính phủ ngừng xuất khẩu gạo.

Dựa trên đề nghị của Bộ Công Thương, Thủ tướng Chính phủ ra lệnh ngừng xuất khẩu gạo (Công văn số 121/TB-VPCP ngày 23/3/2020)). Nhưng ngay sau đó một ngày, Bộ Công Thương lại đề nghị Thủ tướng cho xuất khẩu gạo lại (Công văn số 2101/BCT-XNK ngày 24/3/2020). Ngày 10/4/2020 Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho xuất khẩu 400.000 tấn gạo trong tháng 4/2020. Và 0h ngày 12/4/2020 chỉ sau 3 giờ, Tổng cục Hải quan đã cho phép xuất khẩu 400.000 tấn gạo.

2. Trong khi Tổng cục Hải quan của Bộ Tài chính cho phép xuất khẩu 400.000 tấn gạo chỉ trong 3 giờ, thì Tổng cục Dự trữ Nhà nước (TCDTNN), cũng của Bộ Tài chính, lại không mua được gạo dự trữ. Ngày 10/4/2020 Bộ Tài chính có công văn (hỏa tốc) gửi Bộ Công Thương cho biết TCDTNN chỉ mới mua được có 7.700 tấn gạo. Số lượng này chỉ chiếm 4% trong tổng số 190.000 tấn gạo cần phải dự trữ trong năm 2020.

Lý do mà TCDTNN không mua được gạo là vì các nhà thầu trúng thầu mua gạo cho TCDTNN đã từ chối thực hiện hợp đồng. Cụ thể là “ngày 10/4/2020, Cục trưởng Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Nam Tây Nguyên đã hủy kết quả lựa chọn nhà thầu với các gói thầu cung cấp gạo nhập kho dự trữ quốc gia năm 2020. Theo đó, có 5 nhà thầu (trúng 6 gói thầu nhập kho dự trữ gạo quốc gia) bị hủy kết quả với các lý do: “Nhà thầu từ chối ký hợp đồng” và “Nhà thầu từ chối nộp đảm bảo thực hiện hợp đồng”. Đó là 5 nhà thầu: Công ty CP Lương thực Hà Nam Ninh, Công ty CP Lương thực Cao Lạng, Công ty CP Lương thực Hà Tĩnh, Công ty TNHH Phát Tài và Công ty cổ phần Mỹ Tường”.

II. DỰ TRỮ LƯƠNG THỰC QUỐC GIA – PHẬN BÉ HƠN CHIẾC MÓNG TAY

Có nguồn tin thông báo, trong quý I năm 2020 Trung Quốc đã thu mua tích trữ hơn 50 triệu tấn gạo. Giá lương thực thế giới vì thế mà đang lên cao. Đó cũng là lý do mà các thương lái gạo ở Việt Nam đang hối hả xuất khẩu gạo.

Được mùa, có gạo dư thừa trong dân, có gạo dư thừa trên thị trường, thì xuất khẩu là đúng. Nhưng cứ nghĩ đến kho gạo dự trữ quốc gia chỉ có 4% – gồm chỉ 7.700 tấn gạo, mà rùng mình. Rõ ràng số phận dự trữ gạo quốc gia đã bị xem nhẹ đến mức “bé hơn chiếc móng tay”.

Thế nào là dự trữ gạo quốc gia?

1. Dự trữ gạo quốc gia là kho quốc gia dự phòng để cung cấp lương thực cho cả nước khi cần thiết. Nó phải có khả năng cung cấp lương thực cho cả nước suốt một thời gian dài, trong thời chiến, hay trong thảm họa thiên nhiên như dịch bệnh, hạn hán, lụt lội, mất mùa…

Không năm nào không có thiên tai. Thiệt hại do thiên tai gây ra hàng năm có thể lên đến nhiều ngàn tỷ đồng. Không năm nào không phải cứu trợ. Đó là chưa nói đến hàng triệu hộ nghèo thường xuyên phải cứu đói.

Nay cả nước (đến 10/4/2020) mới thu mua được chỉ có 7.700 tấn gạo dự trữ, thì không đủ cứu trợ nội trong 1 ngày, trách nhiệm này thuộc về ai?

Trách nhiệm trước tiên là của ông Tổng cục trưởng TCDTNN. Trách nhiệm cao hơn nữa là ông Bộ trưởng Bộ Tài chính.

2. Chưa hết, dự trữ gạo quốc gia là để thúc đẩy sản xuất lương thực.

Khi mà trong xã hội thiếu gạo, thì gạo trong kho dự trữ được xuất ra. Đó là điều đương nhiên. Nhưng vai trò của kho gạo dự trữ quốc gia còn quan trọng ở mặt khác nữa. Đó là khi mà mùa màng được, thì gạo dư thừa phải đổ vào kho dự trữ. Nghĩa là, kho dự trữ gạo quốc gia còn là để trữ gạo cho nông nghiệp khi dư thừa gạo. Không phải là mua bóp chẹt, mà mua đúng giá. Như thế mới không làm thiệt hại cho người sản xuất, nhờ đó mà khuyến khích được sản xuất lương thực.

Sản lượng gạo được mùa dư thừa phải được Tổng cụ Dự trữ Nhà nước mua hết vào kho gạo dự trữ. Mua đúng giá để người sản xuất không bị thua thiệt. Chức năng này của TCDTNN chưa bao giờ được làm đúng.

3. Vai trò điều tiết xuất khẩu.

Kho gạo dự trữ quốc gia thực ra là một kho trung chuyển. Gạo trong kho phải được thường xuyên thay đổi mới. Lượng gạo cũ đến thời hạn, phải được xuất ra. Hoặc xuất ra xã hội hoặc xuất khẩu đi nước khác.

Sản lượng gạo hàng năm của Việt Nam hiện dao động trong khoảng 25-30 triệu tấn. Khi được mùa, dôi ra có thể đến cả triệu tấn gạo. Lượng gạo dư thừa này, một mặt là tăng thêm cho lượng gạo xuất khẩu, phần còn lại cần được thu mua vào kho dự trữ lương thực nhà nước.

Nhu cầu tiêu thụ gạo của cả nước 1 tháng xấp xỉ 1 triệu tấn gạo. Từ đó để thấy, dự trữ lương thực quốc gia phải có khả năng tàng chứa từ 3 – 5 triệu tấn gạo. Đó là không tính đến năng lực hệ thống kho chứa gạo của người sản xuất và các thương lái.

Sẽ có ý kiến khác nhau về khả năng tàng chứa gạo cho dự trữ nhà nước. 1 triệu, 3 triệu, 5 triệu, hay thậm chí 7 triệu tấn – còn tùy thuộc vào tầm nhìn ở mỗi người và vai trò của TCDTNN trong ván cờ thương lái gạo.

III. QUỐC TẶC THƯƠNG LÁI

1. Tham nhũng là quốc tặc. Nhưng Việt Nam hiện nay đang phải đối mặt với nhiều quốc tặc khác nữa – nguy hiểm không kém quốc tặc tham nhũng. Trong số đó, thương lái là quốc tặc nguy hiểm loại 1.

Không ai phủ nhận rằng, dịch vụ thu mua là công đoạn mang tính quy luật trong hoạt động kinh tế. Nhưng dịch vụ thu mua ở Việt Nam trong lĩnh vực sản phẩm nông nghiệp đang bị lũng đoạn ở mức quốc tặc.

Việt Nam đã trải nghiệm vô số thí dụ thực tế đớn đau do quốc tặc thương lái gây ra. Chỉ vài chục thương lái tung tin thu mua một loại sản phẩm nào đó là cả một vùng rộng lớn chạy theo thu mua. Hậu quả là hàng ngàn gia đình sạt nghiệp, hàng trăm héc ta cây trồng bị thiệt hại. Chưa bao giờ bọn thương lái lại dễ dắt mũi người làm nông nghiệp Việt Nam như trong giai đoạn hiện nay.

2. Điều nguy hiểm là bọn thương lái mang đến nhiều tổn thất nhất lại có xuất xứ từ Trung Quốc. Đây quả thật là một yếu huyệt – đến mức có thể làm tử vong cả nền kinh tế Việt Nam.

3. Tromg hỗn loạn vừa qua của việc dừng rồi xuất khẩu gạo – có bàn tay thương lái. Chiến dịch cấp phép xuất khẩu thần tốc 400.000 trong đêm, lúc 0h ngày 12/4/2020, cũng không thể không có bàn tay thương lái.

4. Trong thất bại của TCDTNN về mua gạo chỉ được 4% cũng hoàn toàn là do bị thương lái lũng đoạn. Đừng viện ra các lý do khác. Nó phơi bày sự yếu kém đến tệ hại của Tổng cục Dự trữ Nhà nước.

IV. GIẢI PHÁP

An ninh lương thực là vấn đề tối quan trọng. Phải chấm dứt số phận “bé hơn chiếc móng tay” của dự trữ gạo quốc gia hiện nay. Muốn vậy phải thay đổi căn bản vai trò và tổ chức của Tổng cục Dự trữ Nhà nước. Hàm chứa các điểm cốt lõi sau đây.

1. TCDTNN phải trở thành người chơi chính trong hệ thống thương lái gạo toàn quốc.

Hiện nay TCDTNN đang phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái. Đó là bởi vì TCDTNN đứng ngoài cuộc chơi kinh doanh gạo. Vì đứng ngoài cuộc chơi nên phụ thuộc. Và hậu quả là không đảm bảo được dự trữ gạo cho an ninh quốc gia.

Khi trở thành mắt xích chủ đạo trong hệ thống thương lái gạo, TCDTNN sẽ là người “cất giọng” ra giá gạo thu mua từ người nông dân, và ra giá gạo rao bán trên thị trường trong và ngoài nước. Lúc đó mới thể hiện đúng vai trò điều tiết của Nhà nước, đảm bảo được an ninh lương thực, và may ra, mới có thể góp phần thực hiện chức năng công bằng “Xã hội Chủ nghĩa”.

2. Tổng cục Dự trữ Nhà nước phải thay đổi cách mua gạo dự trữ. Cụ thể là trở thành người mua trực tiếp từ bà con nông dân. Mua đúng giá chứ không phải mua ép giá.

Đây là điều rất quan trọng. Vì nó đảm bảo được quyền lợi hợp lý của người sản xuất gạo. Nó tránh được sự o ép từ thương lái đối với người sản xuất gạo. Và do đó, nó không làm giảm sút ham muốn sản xuất lúa gạo của bà con nông dân.

Bà con nông dân là lực lượng chủ lực bảo đảm an ninh lương thực cho quốc gia, là người nuôi sống toàn quốc. Nhưng họ luôn bị đối xử không công bằng. Họ bị thương lái o ép, thậm chí có người còn phải bán cả lúa non.

Nói đến sự thiệt thòi của nông dân, không thể không nhắc lại Di chúc của Hồ Chủ Tịch để làm bài học. Ngay cả Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh về miễn thuế nông nghiệp cho nông dân sau chiến tranh, cũng bị thực hiện chậm trễ, mãi đến năm 1990-1991 mới thực hiện. Nhưng dẫu muộn còn hơn không.

Học tập Chủ tịch Hồ Chí Minh trước hết là học tập về lòng thương yêu bà con nông dân. Bà con nông dân là lực lượng quyết định sản lượng lương thực nuôi sống cả quốc gia. Bà con nông dân cũng là lực lượng quyết định nhân lực bảo vệ đất nước. Không thể để bà con nông dân mãi chịu cảnh thiệt thòi. Càng không thể để bọn thương lái nước ngoài đến phá hoại đời sống của nông dân Việt Nam.

Làm tốt 2 mục nêu trên, Tổng cục Dự trữ Nhà nước chẳng những đã hoàn thành trách nhiệm đảm bảo an ninh lương thực, mà còn góp phần ổn định đời sống của người dân nông nghiệp.

3. Phải đặt TCDTNN vào tình thế tự chủ. Chỉ có như vậy TCDTNN mới có thể hoạt động hiệu quả. Trong trường hợp này, phải thay đổi cơ chế tổ chức và cơ chế quản lý TCDTNN một cách tương ứng.

Khi đặt TCBTNN vào tình thế như trên, chắc chắn ông Tổng cục trưởng TCDTNN hiện nay sẽ tự nguyện từ chức vì không thể đảm đương nổi.

Tổng cục trưởng Tổng cục Dự trữ Nhà nước phải là một “Tướng Chiến trường”. Người đứng đầu TCDTNN không thể là một công chức “sáng cắp ô đi chiều cắp ô về” ở Bộ Tài chính.

Đã lâu rồi, chưa tìm thấy ai trong số các bộ trưởng Việt Nam có tư chất của “Tướng Chiến trường”. Đừng nói đến hàng ngũ tổng cục trưởng.

Ngoài Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, không biết có ai trong Bộ Chính Trị đã “giật mình” khi nghe tin dự trữ gạo quốc gia năm 2020 chỉ mới mua được có 7700 tấn gạo hay không?

Sự bàng quang về dự trữ gạo quốc gia tỷ lệ thuận với sự thờ ơ trước vận mệnh đất nước.