Gs. Hoàng Tụy và Xã hội dân sự: Từ tổ chức XHDS chính thức sang tổ chức XHDS phi chính thức

Phần lớn các bài viết trên báo chính thống ca ngợi giáo sư Hoàng Tuỵ với tư cách nhà toán học lỗi lạc và một người hết lòng vì sự nghiệp khoa học và giáo dục, vì đất nước. Trừ tờ Tuổi trẻ nhắc đến ông là thành viên sáng lập và chủ tịch Hội đồng của IDS, chưa thấy tờ nào nói đến hoạt động “nhạy cảm” của ông trong XHDS.

Một viện nghiên cứu độc lập, tức là không phải của công ty tư nhân hay của nhà nước, là một tổ chức XHDS. Viện Nghiên cứu Phát triển (IDS) là một tổ chức độc lập như vậy. Gs. Hoàng Tuỵ là một thành viên sáng lập của IDS và ông đảm đương chức vụ Chủ tịch Hội đồng, cơ quan quyết định cao nhất, của IDS.

Khi Quyết định 97 của Thủ tướng Chính phủ sắp có hiệu lực (phải được và đã được công bố công khai 6 tháng trước khi được Thủ tướng ký và có hiệu lực) giữa IDS và Chính phủ đã có một đợt “đối thoại” mạnh mẽ. Gs. Chu Hảo, một thành viên sáng lập của IDS, được chủ tịch nước Trương Tấn Sang mời để “bàn” về IDS. Bà Phạm Chi Lan, một thành viên sáng lập và phó Viện trưởng của IDS, được 4-5 tướng tá an ninh “mời” ăn cơm cả mấy tiếng đồng hồ. Ông Thủ tướng mời Gs. Hoàng Tuỵ 2 lần lên phủ thủ tướng trao đổi. Ông Thủ tướng biết Gs. Hoàng Tuỵ và Bộ trưởng chủ nhiệm VPCP Nguyễn Xuân Phúc (đương kim Thủ tướng) là đồng hương với nhau. Ông Phúc đã đến thăm Gs. Tuỵ và đưa ra lời mời của Thủ tướng.

Cuộc làm việc đầu tiên với Thủ tướng rất hoành tráng: xe đưa đón long trọng, tặng hoa và quà rất trọng thị. Gs. Hoàng Tuỵ yêu cầu Thủ tướng không ký và bỏ QĐ 97. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nói những điều tốt đẹp nhưng không trực tiếp đáp ứng yêu cầu của IDS.

Và đến lời mời lần thứ hai. Vẫn rất lịch thiệp như lần trước, nhưng chắc “vì bận” Thủ tướng uỷ quyền cho ông Phúc làm việc với Gs. Rất chân tình và trọng thị. Xe đưa Gs về đến tận nhà, lúc đó Gs. phát hiện ra một tập hồ sơ để cho Gs trên xe. Về đến nhà xem hồ sơ mới thấy ý kiến của Thủ tướng thúc Bộ Khoa học và Công nghệ nghiêm túc chuẩn bị thực hiện QĐ 97 sau khi được ký.

Tất nhiên, tất cả các thành viên IDS chúng tôi nóng lòng chờ đợi kết quả làm việc của Chủ tịch Viện và Thủ Tướng. Cái hồ sơ để trên xe thực sự là gọt nước tràn ly đối với Gs. Hoàng Tuỵ và tất cả chúng tôi. Và trước khi QĐ97 có hiệu lực mấy tiếng đồng hồ IDS đã thống nhất ra một tuyên bố kịch liệt lên án quyết định phản khoa học, phản dân chủ của Thủ tướng Chính phủ và IDS quyết định ngưng hoạt động.

Viện IDS là tổ chức nghiên cứu độc lập có đăng ký theo Luật Khoa học và Công nghệ, tức là một tổ chức XHDS chính thức (formal), tuy nhiên với QĐ97 IDS không thể còn hoạt động độc lập như cũ. Chúng tôi cho rằng hình thức (viện, tổ chức có tư cách pháp nhân,…) là quan trọng, song cũng chỉ như chiếc áo mà ta có thể thay mấy lần một ngày.

Tất cả các thành viên IDS mời thêm các thành viên khác lập ra nhóm 23 (gặp nhau bàn bạc, thảo luận những vấn đề như IDS đã làm vào mỗi ngày 23 hàng tháng). Nhóm 23 đầu tiên gặp nhau tại nhà của nhà thơ Việt Phương, rồi tại nhà của anh Trần Đức Nguyên (2 thành viên sáng lập của IDS), rồi sau đó tại chính nhà của Gs. Hoàng Tuỵ (và sau đó tại nhà Chị Phạm Chi Lan).

Nhóm 23 là một tổ chức XHDS phi chính thức (informal, tức là không có tư cách pháp nhân như IDS). Từ hoạt động đó của nhóm 23 đã phát sinh nhiều phong trào và kiến nghị (mà điển hình là Kiến Nghị 72 thu hút thêm được 72 chữ ký ban đầu vào Kiến Nghị sửa đổi Hiến pháp với tổng cộng trên 15 ngàn chữ ký).

Phần hoạt động này của Gs. Hoàng Tuỵ, báo chí chính thống không dám nói tới hay chỉ nhắc đến qua loa. Nhắc sơ đến hoạt động XHDS của Gs Hoàng Tuỵ, của một người con vĩ đại của đất nước, một con người cương trực và luôn làm hết sức mình trên mọi lĩnh vực cho một Việt Nam dân chủ, giàu mạnh, như một nén hương tưởng nhớ đến Ông. Gs. Hoàng Tuỵ để lại cho chúng ta những di sản vô giá và một tấm gương sáng để tất cả chúng ta noi theo.