Tác giả: David Brown
Dịch giả: Trần Văn Minh
12-8-2017
Ngày 17 tháng 9, hệ thống truyền hình PBS (Public Broadcasting System) của Mỹ sẽ trình chiếu tập đầu tiên của bộ phim mười hai tập, mỗi tập dài phút 90 phút, về “Chiến tranh Việt Nam”. Bộ phim đã được thực hiện từ năm 2011. Đây là bộ phim mới nhất và là công trình đầy tham vọng của Ken Burns và Lynn Novick, những người làm phim tài liệu nổi tiếng.
Cũng bắt đầu từ ngày 17 tháng 9, bản sao phim tài liệu có phụ đề Việt Ngữ sẽ được đăng tải trên trang web đài PBS, www.pbs.org/vietnamwar.
Từ khi bắt đầu triển khai lực lượng chiến đấu của Mỹ hơn 50 năm trước, sự can thiệp của Hoa Kỳ vào cuộc nội chiến ở Việt Nam đã chia rẽ người Mỹ. Trong sự tương phản nổi bật, gần như tất cả người Việt đã để cuộc xung đột bi thảm lại đằng sau. Giờ đây, các chính trị gia, chiến lược gia và các tướng lãnh tham gia cuộc chiến đã qua đời. Như ông Burns gợi ý, dường như đã đến lúc để người Mỹ cũng đi tìm hồi kết, liệu nhiều năm trước họ tin vào sự đúng đắn trên nguyên tắc về “nỗ lực Việt Nam” hoặc tiến hành hoạt động chống lại nó.
Bộ phim đã được quảng bá mạnh mẽ ở Mỹ. Nó sẽ được một lượng lớn khán giả truyền hình đón xem và có lẽ, trong nhiều thập niên tới, đối với công chúng Mỹ, là hồ sơ kết cuộc về những gì đã xảy ra, những “sai lầm” nào đã mắc phải.
Không có nhiều cố gắng về truyền hình và kỹ nghệ điện ảnh Mỹ như trước đây để kể câu chuyện Chiến tranh Việt Nam, bộ phim tài liệu dài 18 tiếng của Burns-Novick không chỉ là câu chuyện của người Mỹ. Từ phần mở đầu, tập trung vào cuộc đấu tranh lật đổ chế độ thực dân Pháp, người Việt, cả phe Cộng sản lẫn phe chống Cộng, là những diễn viên quan trọng. Nhìn chung, theo giáo sư Edward Miller của Đại học Dartmouth, là người đóng vai trò tư vấn cho bộ phim “Chiến tranh Việt Nam”, “khoảng 25% của bộ phim có nội dung tiếng Việt – một tỷ lệ phần trăm cao bất thường cho một chương trình truyền hình Mỹ“.
Miller tiếp tục, trong một bài viết gần đây cho các học giả Việt Nam:
“Đối với tôi, sức mạnh lớn nhất của bộ phim chính là nằm ở chỗ, những cách mà nhà làm phim dùng các cuộc phỏng vấn để giúp người xem có thể tiếp cận các quan điểm khác nhau về lịch sử chiến tranh Việt Nam. Những nhân người Việt Nam được phỏng vấn, đặc biệt nổi bật. Vài người có thể phản đối rằng, tiếng nói của người Việt Nam không được nghe thường xuyên như của người Mỹ, văng vẳng trong suốt bộ phim. Nhưng không thể phủ nhận rằng tiếng nói của người Việt Nam đã được lắng nghe, to vang và rõ ràng.
… Lời chứng của người Việt trong bộ phim cũng mang lại nhiều hiểu biết sâu sắc về sự đa dạng của các quan điểm và kinh nghiệm ở Việt Nam trong chiến tranh, cũng như rất nhiều cách trong cuộc chiến đã chia rẽ gia đình và cộng đồng Việt Nam. Mặc dù một số người Việt được phỏng vấn đặt sự trải nghiệm của họ hoàn toàn trong khuôn mẫu chính thức của nhà nước Việt Nam về sự giải phóng dân tộc khỏi sự xâm lăng của nước ngoài, nhiều người khác, kể cả công dân của cả hai nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa và Việt Nam Cộng Hòa, kể những câu chuyện khác nhau về cuộc chiến và sự đấu tranh giữa đồng bào, cả tầng lớp thượng lưu và người bình thường. Ý kiến của Bảo Ninh về Chiến tranh Việt Nam là cuộc nội chiến giữa người Việt Nam đặc biệt hùng hồn, theo tôi, nhưng có rất nhiều lời khai khác, nói tới những khía cạnh này của chiến tranh”.
***
“Tôi đã từng tự hỏi chính mình: ‘Làm thế nào mà nước Mỹ sau 40 năm vẫn chưa thể vượt qua [nỗi ám ảnh] về Chiến tranh ở Việt Nam?’ Tôi cho rằng đó là một yếu điểm. Nhưng cho đến bây giờ, sau khi xem bộ phim này, tôi tin rằng, cách mà Hoa Kỳ chưa thể hoàn toàn bỏ cuộc chiến Việt Nam lại đằng sau, thực sự là một sức mạnh. Đó là một quốc gia luôn đặt câu hỏi về lịch sử của chính mình, chất vấn quá khứ và đặt câu hỏi về những gì nó đã làm và tại sao đã làm như thế”. GS Edward Miller trích lời nhà văn Nguyên Ngọc.
***
Tiếng Dân cũng đã nhận được tin, hãng phim Florentine, công ty sản xuất phim của Burns-Novick, “đã nhận được xác nhận của các viên chức chính quyền Việt Nam rằng, phiên bản có phụ đề Việt ngữ sẽ không bị chặn ở Việt Nam và bộ phim có thể được chiếu tự do”.
Nếu điều này là sự thật, có thể được xem là một thay đổi quan trọng của các quan chức Hà Nội, qua việc chấp nhận một phương cách mới, mang nhiều sắc thái hơn, để diễn giải về cuộc xung đột lâu dài này.
Ông David Brown viết riêng cho Tiếng Dân. © Tiếng Dân
