Xuất bản Trại Súc Vật (Kỳ 6)

Tạ Duy Anh

9-12-2022

(Trích hồi kí Lách Qua Luật Ngầm)

Tiếp theo kỳ 1 kỳ 2kỳ 3kỳ 4 — kỳ 5. Kỳ 6: Đơn giản như sự thật

*Cập nhật (Lúc 7h09′ ngày 26-12-2022): “XIN CẢI CHÍNH

Trong đoạn trích hồi kí LÁCH QUA LUẬT NGẦM nói về xuất bản “Trại súc vật”, phần ĐƠN GIẢN NHƯ SỰ THẬT, tôi bày tỏ cảm phục tác giả An Lý (cho đến giờ tôi vẫn chưa biết mặt) khi cô dịch bài thơ của nhân vật Út Em trong tác phẩm. Bất ngờ và rất thú vị khi ít phút trước tôi đọc được comment sau đây của chính dịch giả, cách nay đã hơn một tuần:

“Dù hơi muộn nhưng phải đính chính thêm một lần nữa là bài thơ này không phải do em dịch ạ. Các bài thơ trong bản dịch này do một nhân sĩ giấu mặt được Nhã Nam thửa riêng, anh ta không chịu đứng tên trên bản dịch ạ”.

Tôi đánh giá rất cao nhân cách và sự trung thực của An Lý. Tôi xin được cải chính chi tiết nhỏ nhưng rất quan trọng này và một lần nữa đăng lại bài thơ do MỘT NHÂN SĨ GIẤU MẶT chuyển ngữ.

“Đồng chí Nã Phá Luân ôi!

Người là hạnh phúc trên đời chẳng sai

Người là bạn kẻ mồ côi

Người là cám bã ở nơi máng thùng

Hồn tôi thiêu đốt bừng bừng

Khi tôi nhìn sững vào trong mắt người

Uy nghiêm mà vẫn thảnh thơi

Như vầng dương đỏ trên trời bao la!

Người là đấng vẫn ban quà

Mà súc sinh cứ mãi là mong thôi:

Ngày ăn hai bữa rốn lồi

Đi nằm thì có rơm tươi rúc vào

Trẻ già lớn bé thế nào

Vào chuồng yên ấm chiêm bao giấc nồng

Nã Phá Luân chẳng mơ mòng

Đồng chí thao thức giắng trông muôn loài

Con tôi lợn sữa thơ ngây

Còn bú chán mới đến ngày bằng ai

Dẫu còn nhỏ tựa cái chai

Hay chày lăn bột quẳng nơi xó nhà

Với Người con học thật thà

Một lòng tin tưởng bao giờ cho nguôi!

Tiếng đầu con ÉC trên môi:

“Nã Phá Luân” chính tên người chứ ai”.

Chẳng có nhóm chống phá nào rình rập tận 70 năm.

Chẳng có bất cứ tổ chức nào đứng ra thuê mướn rồi chống lưng cho việc xuất bản Trại súc vật.

Chẳng có âm mưu thâm độc nào cả.

Chẳng có ai là kẻ chủ mưu.

Chỉ có BA THẰNG chúng tôi tham gia vụ “tày trời” này: Hai ông Nhã Nam và tôi.

Hai ông Nhã Nam là các nhà tư bản, vì thế, mục đích chính của họ là kinh doanh, nói thẳng ra là tiền.

Còn với tôi là quyền được ra đời của một cuốn sách văn học, quyền của độc giả được đọc một cuốn sách văn học, nhất là khi nó lại có giá trị lớn về tư tưởng.

Mọi bí mật về xuất bản cuốn sách, từ khâu đầu đến lúc có quyết định phát hành, được cả ba giữ kín tuyệt đối cho đến phút chót. Và chúng tôi đã thành công.

Sự thật chỉ đơn giản vậy thôi. Nhưng vì nó quá đơn giản, vì thế nó thường khó tin và khó nuốt.

Và nó đây:

Vào một hôm, Nhã Nam chuyển cho tôi bản thảo có tên Trại súc vật. Cầm bản thảo, đầu tiên tôi nhớ ngay đến bài báo mình đọc cách nay đã hơn hai mươi năm. Vì nó khá mỏng nên tôi quyết định thỏa trí tò mò ngay. Tôi mang về nhà, đọc đúng một đêm thì xong. Đọc xong, tôi bắt đầu đọc lời giới thiệu, của một nhà văn Rumani hay Anbani, hay của nước nào đó thuộc Đông Âu, để biết về lai lịch cuốn sách và vì sao nó bị cấm triệt để trong toàn khối xã hội chủ nghĩa.

Cảm nhận đầu tiên và khá dai dẳng của tôi về cuốn sách là vô cùng thích thú. Mặc dù các nhân vật đều là những con vật, nhưng chúng lại xưng hô với nhau là đồng chí, với lời nói, thái độ, tâm trạng hoàn toàn là con người, những kẻ mà tôi biết đã tạo ra bóng tối cho trái đất này và trùm lên cả đất nước mình suốt bao nhiêu năm. Nỗi ấm ức của kẻ bị lừa dối suốt thời tuổi trẻ khiến tôi vừa buồn cười vừa đau đớn. Sao mà cái thế giới lợn, chó, ngựa… kia lại giống với những gì tôi thấy ở thế giới con người đến thế. Nói chung nó khiến tôi cứ suýt xoa reo lên: Tuyệt quá! Đúng quá! Bọn chó chết gây thảm họa là đây chứ đâu.

Thành thật mà nói thì tôi ít thấy sự ám chỉ mang tính chống cộng, như người ta tố cáo, của cuốn sách, hơn là chế nhạo một bộ máy quyền lực thối nát đến tận xương tủy, chung cho mọi chế độ độc tài. Tức là nó có thể là bất cứ chính quyền độc tài nào chứ chẳng riêng gì Hitler hay Stalin.

Tôi thực sự bái phục cô bé dịch giả, khi cô mới chỉ ngoài ba mươi mà dám dịch một cuốn sách khổng lồ về tầm vóc và khó vô cùng về hành ngôn như Trại súc vật. Tôi không biết khi đọc nguyên bản bằng tiếng Anh nó hay đến đâu, nhưng cứ như bản dịch đã thấy quá tuyệt vời. Tôi cứ cười thành tiếng một mình khi đọc bài thơ đã chuyển ngữ của nhân vật tên là Út Em:

“Đồng chí Nã Phá Luân ôi!

Người là hạnh phúc trên đời chẳng sai

Người là bạn kẻ mồ côi

Người là cám bã ở nơi máng thùng

Hồn tôi thiêu đốt bừng bừng

Khi tôi nhìn sững vào trong mắt người

Uy nghiêm mà vẫn thảnh thơi

Như vầng dương đỏ trên trời bao la!

Người là đấng vẫn ban quà

Mà súc sinh cứ mãi là mong thôi:

Ngày ăn hai bữa rốn lồi

Đi nằm thì có rơm tươi rúc vào

Trẻ già lớn bé thế nào

Vào chuồng yên ấm chiêm bao giấc nồng

Nã Phá Luân chẳng mơ mòng

Đồng chí thao thức giắng trông muôn loài

Con tôi lợn sữa thơ ngây

Còn bú chán mới đến ngày bằng ai

Dẫu còn nhỏ tựa cái chai

Hay chày lăn bột quẳng nơi xó nhà

Với Người con học thật thà

Một lòng tin tưởng bao giờ cho nguôi!

Tiếng đầu con éc trên môi:

“Nã Phá Luân” chính tên người chứ ai”.

Tôi không thể không liên tưởng tới bài thơ Ca ngợi Stalin củaTố Hữu, đặc biệt là cái câu cuối cùng của bài thơ trong cuốn sách.

“Tiếng đầu con éc trên môi:

“Nã Phá Luân” chính tên người chứ ai”.

Chữ “ÉC” không thể tuyệt vời và thâm thúy hơn.

Ý nghĩ trong đầu tôi lúc đọc xong cuốn sách là phải in ra bằng được, với bất cứ giá nào. Phải cho những kẻ nào đó, nhiều nhan nhản, thấy nhục nhã khi đọc xong cuốn sách. Phải khiến họ không yên khi tiếp tục làm những việc nhơ nhuốc với lịch sử. Hơn nữa, không thể có chuyện vô lý khi hầu hết người dân thế giới được đọc, trong khi người Việt thì không.

Hôm sau tôi nhắn cho người của Nhã Nam đến gặp tôi ở Nhà xuất bản. Người của Nhã Nam hỏi ngay là liệu có qua nổi không. Tôi bảo nhất định phải in bằng được, với điều kiện đổi tên tiểu thuyết. George Orwell có thể lọt lưới, chứ Trại súc vật thì e khó. Vì nó quá lộ. Thứ hai, phải bỏ đi bài giới thiệu ở đầu sách. Đó chỉ là quan điểm của một nhà văn nước ngoài thôi. Hãy để cho bạn đọc hiểu theo cách của mình.

Thực ra là tôi nói dối. Bỏ bài giới thiệu đi thì không có bằng chứng bảo là tôi đã biết cuốn sách chống Staline. Cứ cãi nhau sòng phẳng dựa trên văn bản thì quá lắm chỉ hòa cả làng.

Người của Nhã Nam cầm bản thảo về, trong lòng có vẻ khá tâm trạng. Mãi lâu sau mới thấy cậu ta trở lại, với bản thảo đã đổi thành tên Chuyện ở nông trại và cắt đi lời giới thiệu, đúng như tôi yêu cầu. Cái tên Chuyện ở nông trại là do Nhã Nam đặt chứ không phải tôi như nhiều người có nhã ý ngợi ca tôi thông minh. Lúc bấy giờ có nhiều bản dịch Trại súc vật nhưng Nhã Nam chọn bản dịch của An Lý. Tôi không tiện hỏi lý do. Sau này có người bảo tiếc là không chọn bản dịch của một dịch giả nổi tiếng hơn ở Vũng Tầu. Có thể đó là sự thật nhưng tôi thì coi đó là số phận của một cuốn sách. Được vậy cũng là tốt rồi.

Không ngờ nhất là cái tên Chuyện ở nông trại, với tác giả George Orwell, lại dễ dàng lọt qua bộ máy canh gác nhiều tầng, vốn vươn ăng ten đánh hơi “phản động” suốt ngày đêm và giăng ra ở khắp nơi. Đó là chưa kể mạng lưới an ninh văn hóa dày đặc, cắm chân tại những cơ sở có dính dáng đến xuất bản, in ấn. Lại còn cả mạng lưới cộng tác viên nữa, cũng nhiều nhan nhản. Nhưng tất cả đều “mất cảnh giác” để lọt lưới cuốn sách mà họ canh chừng gắt gao nhất. Thế mới biết, để lưu tên tuổi vào trí nhớ bạn đọc khó biết là chừng nào. George Orwell, nhà văn được gán cho tội chống Xô-Viết số một, bị Staline tử hình vắng mặt (nghe nói vậy) lại chẳng hề được biết đến ở những cơ quan chuyên đánh dấu tên các tác giả để đưa vào diện theo dõi đặc biệt. Ngay lập tức tôi làm một bản thẩm định tác phẩm khá kỹ lưỡng. Nội dung của thẩm định đó đại thể như sau (Tôi không thể nhớ nguyên văn):

“Cuốn sách lấy bối cảnh nước Anh đầu thế kỉ 20, với các nhân vật, địa điểm, sự kiện, kể cả bài hát quốc ca đem ra chế nhạo cũng đều của nước Anh, vào thời kì chủ nghĩa tư bản thối nát nhất, từ đó xây dựng nên một câu chuyện ngụ ngôn thú vị, nhằm chế giễu sự chuyên quyền, đạo đức giả của giới chủ tư bản. Tác phẩm có giá trị phê phán và đề cao công bằng, vạch trần thói giả dối của những kẻ nắm trong tay sức mạnh tiền bạc, cấu kết với giới chính trị nhằm chà đạp nhân phẩm của người nghèo.

Đề nghị duyệt in”.

Tôi đem cả bản thảo và tờ thẩm định sang cho ông Trần Quang Quý. Ông quý đọc qua lời thẩm định, nhìn bản thảo thấy nó có vẻ mỏng manh, lại của tác giả nước ngoài, hỏi tôi như thông lệ:

– Có vấn đề gì không?

– Chả có vấn đề gì, chuyện ngụ ngôn Anh Quốc ấy mà.

Ông Quý lật qua vài trang, nhìn vào những cái tên và địa danh phiên âm từ tiếng Anh, rồi đặt bút kí.

Tôi chuyển lại toàn bộ bản thảo và hồ sơ cho Nhã Nam để lấy giấy phép.

Đó là thời gian tôi sống với nhiều cảm xúc nhất mỗi khi đọc bản thảo nào đó. Tôi biết là mình vừa làm xong một việc tày trời, có thể lên giàn hỏa thiêu, nhưng đáng để một biên tập có lương tâm phải làm.

Bẵng đi thời gian dài, khi gặp lại người của Nhã Nam, tôi hỏi thăm xem Trại súc vật ra chưa, sao để lâu thế. Tôi bảo cậu ta thời cơ ngàn năm có một đấy, không có hai nữa đâu, thì cậu ta trả lời là bọn em còn cân nhắc, cũng thấy hơi ghê ghê. Nhìn thái độ của cậu ta thể hiện sự nghiêm trọng, tôi hoàn toàn thông cảm. Vì Nhã Nam là doanh nghiệp tư nhân. Vị thế của doanh nghiệp tư nhân, lại làm công việc kinh doanh có điều kiện, luôn bị theo dõi sít sao, thường là rất thấp. Vì thế, tôi đắn đo khá lâu mới nói khích:

– Chịu trách nhiệm pháp lý là Nhà xuất bản, là anh, thì không sợ, còn nơi chỉ biết in ra như các chú thì lại sợ. Tùy các chú thôi nhưng anh nhắc lại là không còn có cơ hội thứ hai đâu nhé.

Chẳng biết người của Nhã Nam nghĩ gì nhưng sau đó mọi việc vẫn im thin thít.

Lần ấy có hai ông Nhã Nam cùng đi viếng người thân của một cán bộ cơ quan. Trong khi chờ làm lễ truy điệu, chúng tôi lôi nhau ra một chỗ khuất, thảo luận về Trại súc vật. Hai ông Nhã Nam vẫn chần chừ chưa dám đưa in, vì sợ những hệ lụy không lường hết. Tôi bèn nói lại với cả hai là thời cơ chỉ đến một lần thôi. Tôi nói bằng thứ giọng khá gay gắt, lộ rõ sự trách móc. Thật lòng tôi nghĩ, giả sử có quan chức nào đó, do hiếu kì, đọc Trại súc vật, mà họ lại chưa mất hết liêm sỉ, thì họ sẽ xấu hổ, sẽ ngẫm nghĩ và biết đâu mọi sự thay đổi từ đó. Nhưng những ý nghĩ như vậy chỉ thoảng qua thôi. Cái chính với tôi là việc thưởng thức cuốn sách thuộc về di sản văn hóa thế giới, là quyền không thể trì hoãn của bạn đọc Việt và tôi tự thấy có nghĩa vụ đạo đức phải đưa đến cho họ.

Nghe tôi nói, cả hai ông Nhã Nam đều cảm thấy được khích lệ. Bỗng cả ba chúng tôi cùng đặt tay vào nhau rồi nâng lên cao, hô to: “Quyết in! Quyết in!” Tôi thì nhanh miệng bảo thêm: “Đ*o sợ!”

Thế là không bàn cãi lăn tăn gì nữa. Ba chúng tôi cứ như là vừa làm nghi lễ thề bồi cảm tử trước trận đánh lớn.

Khoảng vài tuần sau thì sách ra khỏi nhà in. Khi đó là cuối năm, gần tết âm lịch, tôi bảo Nhã Nam chờ nộp lưu chiểu. Đó là thời điểm ở các cơ quan nhà nước không ai còn có tâm trạng nào để làm việc. Mọi người chỉ chờ để liên hoan, bàn chuyện mua sắm và quan trọng nhất là nhận phong bì quà Tết. To nhận to, bé nhận bé, ngay cả bảo vệ quét dọn cũng có quà. Mọi người đều dỏng tai hướng ra ngoài, chờ được mời gọi đi nhận quà. Bất cứ ai từng làm việc trong cơ quan nhà nước sẽ thấy mô tả của tôi vào loại khá tồi. Thực tế cuộc sống sinh động và hấp dẫn hơn nhiều lần. Không khí tiền bạc, lộc lá, biếu xén… khiến mọi người đều háo hức, hỉ hả, rộng lượng, hàm ơn, cảm động, tự hào vì mình may mắn hơn người. Nói chung là không còn tâm trí đâu nghĩ đến công việc, nếu không phải kẻ nào đó dở hơi, ấm đầu hoặc chơi cùn! Sách vở, tài liệu cứ tạm xếp vào kho, chờ ra Tết giải quyết. Có chết ai đâu. Ra Giêng ngày rộng tháng dài, giải quyết cũng chưa muộn. Và cứ phải qua rằm tháng Giêng mới thực sự làm việc trở lại.

Đó cũng là quãng thời gian lưu chiểu vừa đủ theo luật Xuất bản, để có thể phát hành một cách hợp pháp.

Tất cả đều được thực hiện hoàn hảo như kế hoạch CHỈ DO MỘT MÌNH tôi vạch ra.

Tận lúc Trại súc vật gây dư luận ầm ỹ, nhiều người trong cơ quan tôi mới biết nó được Nhà xuất bản Hội nhà văn cấp phép.

(Còn nữa)

Bình Luận từ Facebook

3 BÌNH LUẬN

  1. Không chừng quan thơ TH.đã đọc tác phẩm này rồi nên quan ta mới “đạo thơ”
    vài chữ như thế chứ nhỉ ? “Tiếng đầu con ‘éc’ trên môi” đã chứng tỏ người dịch
    dùng chữ ‘éc’ này rất chính xác vì đó lá tiếng kêu hàng ngày của lợn !
    Nếu thế thì TH cũng “bé cái lầm”, ngộ nhận tác phẩm đã lên án chế độ độc tài
    phát xít mà thật ra là kết tội chủ nghĩa CS.qua câu ngụy biện nổi tiếng “mọi con
    vật đều bình đẳng nhưng một vài con khác bình đẳng hơn” vì chủ nghĩa này mơ
    tưởng thiết lập một xã hội bình đẳng, vô giai cấp ?

  2. Tại sao không hỏi,đây là tác phẩm nói về những cái xấu xa của loài súc vật ở tận nước Anh xa xôi mà các ngài lại bài bác,lại cho là nói xấu xã hội,nói xấu các vị lãnh đạo.Chẳng lẽ các ngài tự nhân trong trong xã hội loài người lại có nhưng lãnh tụ,các xã hội nó y đúc các con súc vật đầu đàn,y đúc xã hội súc vật như trong tác phẩm.Mà nếu có giống như thế thì nên tố cáo cho nhân loại biết,sao lại cố dấu đi.Chẳng lẽ quý ngài muốn che dấu,bảo vệ cái xấu xa,cái ghê tởm.

  3. Vô cùng mến mộ và cảm ơn bác đã làm mọi cách để đưa tác phẩm TSV đến tay người đọc . Nhưng , dường như bọn gà, lợn, chó, ngựa…trong trại súc vật, có đứa chẳng bao giờ đọc tác phẩm mà George Orwell đã viết về chúng cả ( vì mãi bận làm giàu ! ) . Thế, cũng đáng tiếc bác nhỉ ! Mà cho dù có đọc thì bọn súc vật trong cái trại ấy, mặt đứa nào cũng quá dày nên có biết xấu hổ là gì đâu !

Leave a Reply to Le pathetlao Hủy trả lời

Xin bình luận ở đây
Xin nhập tên của bạn ở đây