Ai học “Tiên học Lễ, hậu học Văn”?

Trần Thanh Minh

1-12-2021

Việc GS Trần Ngọc Thêm đề xuất: “Cần chấm dứt sử dụng khẩu hiệu ‘Tiên học lễ, hậu học văn’…” đã thu hút được nhiều người quan tâm và cũng đã có nhiều bài viết phản biện, cũng như “hưởng ứng” rất sắc sảo trên báo Tiếng Dân. Dù sau đó, thầy cũng đã lý giải trên báo chí rằng “Tôi đề xuất bỏ cách nói ‘tiên học lễ’ chứ không phải bỏ học lễ”. (*)

Đọc các bài phản biện hay “hưởng ứng” với đề xuất trên, tôi nhận thấy rằng mọi ý kiến đưa ra vẫn dựa trên những góc nhìn xoay quanh các trục khái niệm: “Lễ” – “Văn” và “Tiên” – “Hậu” mà chưa thấy đề cập đến “Học” trong câu “Tiên HỌC Lễ, hậu HỌC Văn”.

Theo tôi, để hiểu câu “Tiên học lễ, hậu học văn”, không thể chỉ xoay quanh các trục “Tiên – Lễ”, “Hậu – Văn”. Việc này chỉ dẫn đến việc tầm chương trích cú, mà rõ ràng điều này là chưa đủ. Nó không dành không gian cho việc tự đối thoại của người học mà cũng chính là người dùng. Ví như, anh tân binh mới nhập ngũ, hay người cha dạy đứa con thơ 2 tuổi sẽ hiểu câu này ra sao.

Nếu đề nghị các bạn học sinh lớp 9 làm một bài nghị luận về câu này và không kèm một yêu cầu nào khác, thì cách hiểu “Lễ” là lễ phép và “Văn” là chữ nghĩa có lẽ là không hiếm. Khi đó, việc trách cứ không biết “Lễ” mà các cụ Đồ xưa đã hiểu, thì thật có vấn đề khi đã đánh đồng điều các em hiểu và điều các em phải hiểu trong bối cảnh “xưa”.

Như tôi biết, “Học” ngoài cái nghĩa bị động là bắt chước, thì còn là việc nghiên cứu mà biết tới giường mối ngọn ngành. (**) Cái giường mối ngọn ngành ấy phải chăng là chỉ cốt làm sao nguyên bản, còn cái bối cảnh được “học” và được sử dụng bởi người học thì bị bỏ qua.

Việc cắt nghĩa “Tiên – Lễ” và “Hâu – Văn” ra khỏi bối cảnh dụng nghĩa của nó, đẩy việc “Học” vào thế bị động, đồng thời nâng các trục khái niệm trên lên tầm chân lý mang tính phổ quát hay kiểu cân đo lợi – hại để rồi phán xét là nên bỏ hay không, hay một cách ít nhiều mang tính nước đôi là bỏ “khẩu hiệu”. Theo tôi, đó là một việc làm chưa phù hợp.

Vì vậy, thay vì đặt vấn đề bỏ hay không bỏ “Tiên học lễ, hậu học văn” mà tôi tin vấn đề đã được nêu ra từ rất lâu, cách đây cả mấy chục năm trước, thì có nên tự hỏi là: Ai “HỌC” “Tiên học lễ, hậu học văn”?

Nếu người học và người dạy vẫn với cái tâm thế thời xa xưa ấy thì xin các vị hãy dâng sớ cất “Tiên học lễ, hậu học văn” vào hòm niêm phong cẩn mật. Còn nếu người học và người dạy ở tâm thức tự do, khai phóng, “tự học” và tôn trọng việc “tự học” của người học, thì việc này xem ra là thừa.

Chính người “HỌC” sẽ quyết định lấy cách hiểu và cách dùng câu “Tiên học Lễ, hậu học Văn” mà không cần phải một quyết định từ một ý chí nào đó của ngày hôm nay.

Hãy đào tạo những con người “Học” thật sự, đủ bản lĩnh để chịu trách nhiệm trước việc “HỌC” của chính mình trước khi xếp xó một tri thức nào đó là giải pháp mà theo tôi là tốt hơn nhiều so việc bỏ hay không bỏ khẩu hiệu “tiên học lễ, hậu học văn”.

Trần Thanh Minh, 33 tuổi, kỹ sư kỹ thuật điện.

______

Tài liệu có trích dẫn:

 (*) https://nld.com.vn/giao-duc-khoa-hoc/gs-tran-ngoc-them-nhieu-nguoi-hieu-sai-y-toi-noi-20211128105628572.htm

(**) https://hvdic.thivien.net/whv/%E5%AD%B8

Bình Luận từ Facebook

13 BÌNH LUẬN

  1. *******************************
    TIÊN HỌC LỄ HẬU HOC VĂN trên Đất Việt
    ***********************************

    http://phan-chau-trinh-library.online/loi-mo-dau

    Đường Tròn BÙI TẤN & HOAN TRINH ..
    *****************************

    https://www.youtube.com/watch?v=3mfhYXrUhvw

    Ca khúc Bỏ Trường Mà Đi của Cố nhạc sĩ Trần Đình Quân – Vị Thầy khả kính của Tất cả
    chúng ta …. Cả MỘT THỜI PHAN CHÂU TRINH lại bừng sống dậy
    Kính chúc Thầy yên nghỉ trong Cõi Vĩnh hằng .. ..

    Hồn toán Thầy mang trong khối óc
    Hồn thơ Cô ở trong trái tim
    Chân truyền trao hết bao đời học
    Sinh, em nhớ Thầy theo cánh chim

    * * *

    Bóng Thầy khẽ gọi tiếng quê hương
    Dáng Thầy đứng thẳng đường trung trực
    Bao dung thân ái vòng yêu thương
    Euler chín điểm nối muôn đường
    Lòng Thầy chắp được bao khác biệt
    Phân hóa đàn em trong bốn phương

    * * *

    Tình Thầy rộng lượng như tình Mẹ
    Thơ trải hồn thơ sao thiết tha
    Nối vòng tay gọi em lắng nghe
    Mái trường Hồn Nước, Người ru nhẹ
    Hy Mã (1) trời xanh nhìn phương xa
    Nỗi lòng thương nước thành viễn kiến
    Gia tài di sản trao chúng ta

    https://lh6.googleusercontent.com/-Xr6KK4C4ycc/TVo-e5sMK7I/AAAAAAAABAI/mWB1Mvyfpus/s248/thayBuiTan.jpg
    Thầy BÙI TẤN dạy Toán năm đệ lục (lớp 7) thời Trung học Phan Châu Trinh – Đà Nẵng

    Tiễn Thầy nỗi nhớ ngày hưu ấy
    Hoa phượng giùm ta thân kính trao
    Năm học ngày xưa bao kỷ niệm
    Phương pháp Thầy trao làm móng xây.. ..
    Đi vào kinh tế nền tri thức .. ..
    Xin cám ơn Thầy sao lệ rơi.. ..
    Bốn mươi năm ấy, bao em nhớ ?
    Băng não quê người, em có hay ?

    http://hanoiparis.com/img_fampays/11.jpg
    Thầy Trần Đại Tăng (cũng là Nhà Thơ Trần HOAN TRINH) dạy Toán năm đệ nhị (lớp 11) thời Trung học Phan Châu Trinh – Đà Nẵng

    Quê xưa bước tiến epsilon
    Cấp số nhân, đây – ai đóng góp ?
    Cấp số cộng, nhà – ai quên xây !
    Mai sau có ghé qua Trường cũ
    Hồn thơ hồn toán chu-văn-an
    Hồn thơ hồn toán hồn chí-sĩ
    Trao hồn yêu nước băng trinh ấy
    Thành hồn thơ-toán bóng ai hay

    Nguyễn Hữu Viện

    1. Bút hiệu của Chí sĩ Phan Châu Trinh

    *******************************
    TIÊN HỌC LỄ HẬU HOC VĂN trên Đất Pháp
    **********************************

    Thương Nhớ Thầy Pierre Bézier
    *********************

    http://universite-digitale1.com/le-grand-maitre-pierre-bezier/

    http://www.typogabor.com/Media/Bezier-courbes-anim.gif

    Thế đã gần ba năm
    Thời gian đẩy lùi dần vào quên lãng
    Em vẫn nhớ Thầy
    Dáng đứng chững chạc ngoài tuổi 80
    Tiếp em trên bậc chân thang
    Khu phố Quận 17 Paris sang trọng
    Với nụ cười bao dung

    Đầy tình nghĩa Thầy trò
    Đầy tình bạn vong niên
    Đầy tình cha con phụ tử trong đấy

    http://rocbo.chez-alice.fr/Max/culture/bezier/img/bezier.gif

    Thế đã gần ba năm
    Niềm đớn đau chan hòa vinh hạnh
    Lá thư báo tang gia đình Thầy gởi
    Thầy đã thật sự đi xa rồi
    Nhà Toán học – nhà Kỹ thuật – nhà Quản trị – nhà Thơ
    Những đường cong Bézier
    Những mặt cong Bézier thơ hóa các đường cơ khí vô hồn

    Thành vẻ đẹp quyến rũ trên những chiếc xe BMW,
    Mercedes, Ferrari, Honda, Toyota và muôn ngàn vật thể
    Thành vẻ đẹp quyến rũ trên chiếc máy bay Boeing 777
    Đang thống trị bầu trời Thế kỷ 21

    Những đường cong Bézier những mặt cong Bézier hiện thực những con tàu vũ trụ
    Những con tầu biển xuyên đại dương Nước Pháp đầu Thế kỷ 20
    Hóa thân thành con tầu khổng lồ vượt không gian Airbus 380

    http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Bezier_forth_anim.gif

    Nhịp tim Thầy ngừng đập tháng gần cuối cùng Thế kỷ 20
    Hồn Thầy trong những đường cong Bézier những mặt cong Bézier
    Chợt nhòa chợt hiện trên đôi giày trượt tuyết của các nhà vô địch quán quân
    Trên đôi giày patin trượt băng của các cặp nam nữ vô địch vũ băng thẩm mỹ

    Thầy đã đi xa thật rồi
    Như những đường cong những mặt cong Bézier
    Vẫn thật gần thân thiết với mọi người trên hành tinh này

    Nếu quả thật :
    Vật lý Hiện đại + Paul Dirac = Thi ca
    Để tìm ra đối vật chất tuyệt vời vô tận
    Thì chắc hẳn ta có thể suy ra :
    Thiết kế Công nghệ Hiện đại + Pierre Bézier = Thi ca
    Để thế giới máy móc cơ khí thêm nhân tính nồng nàn tình người ấm cúng

    http://www.mizuno.org/gl/bs/fig3b.jpg

    Thầy đã cho em thật nhiều
    Những chuyện kể ngày đầu Renault áp dụng
    Sản xuất tự động tích hợp bằng máy tính CIM
    Đi đầu trước cả General Motor
    Thầy được Chủ tịch hãng này nghênh tiếp đón với tấm lòng trân trọng

    Tiếng chuông nguyện Giáo đường Thánh Pierre và Paul
    Ngân vang tha thiết tiễn hồn Thầy
    Bài kinh cầu hồn của Vị Linh Mục
    Không ai khác hơn là người học trò và là nhân viên cũ của Thầy
    Kể lại kỷ niệm tình Thầy trò ấm cúng dưới mái trường CNAM Paris
    Kể lại kỷ niệm lần phỏng vấn tuyển dụng tìm việc với Thầy

    Nghe thấm thiết như tình học trò Tổng Thống Pháp Carnot đối với Thầy cũ
    Rồi người Kỹ sư giã từ đời thường
    Giã từ cạnh tranh kỹ nghệ không tiếc thương
    Bước vào cuộc đời tu hành
    Khoác áo chùng thâm đen
    Trụ trì Giáo đường Thánh Pierre và Paul
    Để rồi hơn 40 năm sau cử hành thánh lễ
    Tiễn đưa Người Thầy cũ thân yêu về Miền Đất Chúa

    Paul – nhà Toán học CADCAM và tôi
    Cùng đọc kinh nguyện và hát thánh ca trong Giáo đường
    Có những điều trùng hợp trùng phùng tình cờ rất lạ
    Sáng nay Paul và em cùng đến tiễn đưa Thầy
    Trong Giáo đường Thánh Pierre và Paul
    Trong tháng ngày Pierre và Paul
    Làm trong hai hãng xe hơi Renault
    Và Citroen Peugeot cạnh tranh không thương tiếc

    Ông Kỹ sư thiết kế Ôtô năm xưa trở thành Vị Linh Mục diù dắt Giáo đường
    Cuộc đời tưởng như hạnh ngộ
    Em duyên may học với Thầy
    Em duyên may có tình Thầy trò và cả tình bạn vong niên
    Khiến ấm lòng kẻ tị nạn lưu vong
    Giữa Paris phồn hoa dễ bề tha hóa
    Những chiều cuối tuần viếng thăm

    Những cuộc triển lãm quốc tế MICAD CADCAM Paris
    Hàng năm Thầy trò cùng đi dự
    Và Thầy Vị khách qúy mời phát biểu trên diễn đàn danh dự
    Khiến em hãnh diện vui lây
    Người Thầy trẻ mãi không già với Tình yêu chân lý khoa học kỹ thuật
    Ở tuổi 80 còn viết tập sách Toán CADCAM dày hơn 600 trang

    Ở tuổi 85 còn tham dự Hội nghị Quốc tế do Đại học Bắc Kinh tổ chức
    Ở tuổi 88 còn hăng hái giúp người học trò tổ chức Hội nghị CADCAM ở Hà Nội Sài Gòn
    Vào năm tháng cuối cùng cuộc đời vẫn hăng say
    Trong hoạt động với Tu Sĩ Pierre giúp người không cửa không nhà

    Thầy đã cho em bài học lớn
    Về mùa xuân bất tận cùng đạo đức làm Người
    Thầy đã cho em những giờ phút ấm cúng bên tách cà phê tâm sự

    Về vai trò Con người trong Cách Mạng công nghệ
    Về kiếp nhân sinh …
    Về Thế giới thần tiên Alice của Nhà Toán học Anh viết cho cô cháu gái
    Về cả cầu thủ Zidane sau cúp bóng đá thế giới
    Với tất cả lòng rộng lượng minh triết bao dung

    http://abcmaths.free.fr/blog/uploaded_images/file-786178.JPG

    Tiếng chuông nguyện ngân vang dồn dập
    Giọt nước mắt Paul và em tự động vỡ dòng
    Như bao người dự lễ táng trong Giáo đường
    Tiếng đập cánh … tiếng vỗ cánh bầy chim bồ câu bay vút cao

    Mầu hoa nắng nhạt mờ dần của ngày đầu đông
    Hàng ngàn người tiễn đưa Pierre về nơi an nghỉ cuối cùng
    Em chợt nhớ ngày tiễn đưa Cha em 24 năm về trước
    Em chợt nhớ Người Thầy dạy Pháp văn đã mất 17 năm về trước
    Chính Thầy và Cha đã mớm cho em những chữ Pháp đầu tiên
    Đã cho em chìa khóa vàng
    Để mở cửa vào nền Văn hóa và Văn minh Pháp

    Để phát hiện tâm hồn Pierre Bézier
    Để khám phá một tâm hồn cao đẹp

    25/11/1999 – 17/07/2002

    http://universite-digitale1.com/wp-content/uploads/2018/05/MeVietNam.jpg

    TRIỆU LƯƠNG DÂN VIỆT

  2. Hiểu và sử dụng được kiến thức thì mới ra sản phẩm, kiến thức càng cao, hiểu càng sâu, sản phẩm càng tốt,, chắc chắn là vậy. Nhưng bằng cách nào để làm được việc này là không đơn giản, Vn đã làm rất nhiều lần, nhưng không có kết quả bởi kiến thức bị hiểu một cách máy móc do không hiểu được cội nguồn, từ đó không tốt trong cách trình bày, thiếu ngôn ngữ diễn đạt, không biết bắt đầu từ đâu, như thế nào là đủ theo yêu cầu của từng công việc…. Cải cách triệt để là một cái cớ để người ta làm những việc dễ dàng, hợp với khả năng kiến thức, nhưng vô bổ, vì cái cần thiết nhất thì họ không biết. Kiến thức về khoa học xã hội, cộng với trong sâu thẳm là cái truyền thống “uống rượu bình thơ”….thì làm sao mà tránh khỏi chuyện đoán già đoán non cho cái việc khoa học kĩ thuật và công nghệ

  3. Bổ sung: Vì thế, học LÀM NGƯỜI để sau này lớn lên HÀNH NGHỀ BẰNG MỒM,và, học làm CHÓ LỢN để sau này lớn lên HÀNH NGHỀ BẰNG LỖ TRÔN sẽ quyết định tới việc hiểu chữ LỄ là như thế nào đấy!!

  4. Tác giả (bác Trần Thanh Minh) nêu tuổi (33) và trình độ (kỹ sư điện) của mình là rất có ích cho bài viết.
    Tuổi ấy, trình độ ấy, bác thừa sức khai thác google để hiểu thấu đáo xuất xứ và nội hàm gốc và định nghĩa của Lễ. Hóa ra “Lễ” là cả quyển sách dầy, ra đời từ vài ngàn năm trước, để dạy học sinh cách ứng xử với mọi người, trước hết là ứng xử với thần linh, vua chúa và bề trên. Khi chúng ta sử dụng một khái niệm có sẵn, ta cần tôn trọng.

    Định nghĩa “nguyên tử” có từ rất lâu, đó là nội hàm gốc. Sau đó, định nghía được bổ sung rất nhiều, thêm chính xác… nhưng không được phủ nhận và xuyên tạc cái gốc.

    Ngày nay, nếu trung thành với nội hàm gốc của chữ “Lễ” thì không ai thực hiện nổi mà còn có hại (như ông GS Thiêm đã vạch ra. Nếu vẫn muốn dùng chữ “Lễ” để dạy học sinh thì phải xuyên tạc nghĩa gốc của nó, như ông thứ trưởng bộ GD.

    Một khi nó đã biến thành khẩu hiệu ở nhà trường (chỉ có 6 chữ, mà tới hai chữ “học” thì đó là lệnh của ĐCS (và Bộ GD) bắt các cháu phải học. Không học mà được?

  5. 1. Hệ….., hệ…… , tiêu đề của bài này rất chuẩn: Học để làm gì, làm THẦN DÂN (SUBJECTS) hay là làm CÔNG DÂN (CITIZENS). Tác giả có thấy bọn ME TOO, chẳng hạn, thủa ấu thơ chúng được học cái giống gì!?
    2. Tác giả có thấy như việc học ở Harvard chẳng hạn, lũ sinh viên này sau khi ra trường thì phần lớn trở thành loại CON BUÔN hay không!?
    3. Tác giả có thấy ở một số nước, TRƯỜNG HỌC tự biến hoặc bị ép biến thành các CÔNG TY GIÁO DỤC hay không. Ở các khu vực này, phụ huynh phải móc túi để cho con em mình MUA CHỮ!?
    4. Vì thế, HỌC ĐỂ LÀM GÌ sẽ quyết định LỄ là như thế nào.

  6. “THL,HHV”. Ai “muốn bỏ” thì cứ bỏ! Ai “cần học” thì cứ học! Một điều chắc chắn là: công cuộc “khuấy đục dư luận” đã thành công mỉ mản,trong đó các “còmsĩ” góp công kg nhỏ…hì,hì?!

  7. “THL,HHV”. Ai “muốn bỏ” thì cứ bỏ. Ai “cần học” thì cứ học. Điều chắc chắn là: công cuộc “khuấy đục dư luận” đã thành công mỉ mản và các “còmsỉ” cũng góp phần kg ít!? (phải kg vậy báo TD?)

  8. “THL,HHV”. Ai “muốn bỏ” thì cứ bỏ! Ai “cần học” thì cứ học. Nhưng,1 điều chắc chắn là: công cuộc “khuấy đục” đã thành công mỉ mản! Trong đó các “còmsỉ” góp phần kg nhỏ!?(có đúng kg TD?)?

  9. Từ hằng thập niên nay, từ khi có câu THLHHV treo trong các lớp học, nhất là từ khi thấy kết quả tốt đẹp của nó, tôi chẳng thấy chẳng nghe ai nêu lên chuyện câu khẩu hiệu này là mang tính Nho học nặng nề, là chủ trương đào tạo lớp người nô lệ, bạc nhược, phục tùng, từ chương, lạc hậu…cả. Đặc biệt là xã hội miền Nam. Cũng không ai nêu lên việc phải dạy trẻ về đạo đức, về Lễ trước tiên, là ưu tiên số một, là phải dạy trẻ hoàn hảo trước khi dạy học chữ, học làm toán, học vệ sinh….
    Thật sự ra 2 mục tiêu “Lễ” và “Văn” lúc nào cũng đi song song, thế thôi. Mục đích của THLHHV là nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo nhân cách cho học sinh, là đào tạo con người đúng nghĩa, hài hoà với đầy đủ nhân cách và tri thức.
    THLHHV đã biến thành một quan điểm Thuần Việt từ lâu, hoàn toàn không còn mang ý nghĩa Nho học như nguyên bản nữa, dù vẫn còn chữ Tiên Hậu là những chữ Hán Việt, dùng như Tiên Phong, Tiên Quyết…Hậu Liêu, Hậu…môn…vậy thôi.
    Sao cứ khăng khăng gắn cho nó cái lý lịch Nho Giáo hoài vậy.
    Qua bao nhiêu thế hệ học sinh, nhất là học sinh miền Nam, hình như chưa có lớp HS nào kém cỏi về khoa học, văn chương, toán học… vì quá tập trung vào học.. đạo đức cả, có chăng là HS kém cỏi về nhiều mặt do chú trọng hồng hơn chuyên, mà hồng cũng chẳng ra hồng gì cả.
    Tôi chẳng hiểu nổi. Có một vị GS đáng kính, trước đây tôi từng theo dỏi nhiều bài viết có tính lý luận học thuật cao của ông, tôi cũng đã từng nóng mặt nhiều lần khi ông bị bọn ruồi muỗi tấn công xỉa xói, lại là người cứ xăm xoi vào câu slogan THLHHV này để cân nhắc vế này vế kia nặng nhẹ, bên này quan trọng hơn bên kia và moi móc về lý lịch rất xa xôi ( Nho Giáo??) của câu đó mà không quan tâm đến kết quả giá trị của nó. Ông lại là người có lần phân tích về nguỵ biện rất hay. Tôi chẳng hiểu nổi.
    Tôi cố tìm hiểu tại sao có những người mang danh hiệu, học hàm học vị cao Giáo Sư Tiến Sĩ Y khoa, lại có thể làm những việc phi đạo đức, tán tận lương tâm như mua bán thuốc ung thư giả…
    Khi đã là Bác sĩ, lại là Giáo sư, Giám đốc Bệnh viện, Bộ trưởng Y Tế thì chắc chắn một điều là họ giàu có hơn nhiều người và họ còn có chức trách có liêm sĩ đối với bệnh nhân, học sinh của họ. Ít nhất họ phải biết thẹn với lòng, với lương tâm chức nghiệp của mình kni làm những việc xấu xa chứ. Không cần phải dùng cơ chế, chế độ hiện hành để biện minh cho hành vi của họ. Chỉ thấy rõ ràng rằng lòng đạo đức trong họ đã thối ruỗng hoặc họ có khiếm khuyết rất lớn về liêm sĩ về đạo làm người, nghĩa là họ không được học về Lễ khi còn là học sinh cấp tiểu học.

  10. “THL,HHV”. Ai “muốn bỏ” thì cứ bỏ! Ai “cần học” thì cứ học. Nhưng,chắc chắn 1 điều: công cuộc “khuấy đục” đã thành công mĩ mản,trong đó có kg ít “công sức” của các còmsỉ!?

  11. “THL,HHV”. Ai “muốn bỏ” thì cứ bỏ! Ai” cần học” thì cứ học. Nhưng chắc chắn 1 điều : công cuộc”khuấy đục”đã thành công mĩ mản,trong đó có kg ít “công sức” của các còmsỉ!!!

Leave a Reply to Nguyễn Thanh Nguyên Hủy trả lời

Xin bình luận ở đây
Xin nhập tên của bạn ở đây