Nghĩ tới Nguyễn Vân Nam

Tâm Chánh

8-9-2021

Vậy là không có dịp gặp lại anh nữa rồi. Xin tiễn biệt anh, tiến sĩ Nguyễn Vân Nam, người luôn đau đáu “giáo dục là quá trình hình thành bản sắc cá nhân của con người tự do”.

Là một chuyên gia về luật và kinh tế, học tập và sinh sống ở nước ngoài, vì hoàn cảnh riêng, Nguyễn Vân Nam trở về Việt Nam, sống trong những biến động ở một xã hội đang trong quá trình toàn cầu hoá.

Toàn cầu hoá, với ông không chỉ là sự thích ứng, mà là tọa độ “con người tự do có phẩm giá”.

Con người dù là một nhân tố của thị trường hay là một thành viên của quốc gia, dân tộc, tư cách bình đẳng chính là phẩm giá phải được bảo đảm, phải đấu tranh để bảo vệ. Làm người, với Nguyễn Vân Nam, là làm con người cá nhân. Nguyễn Vân Nam kiên quyết bác bỏ mọi đánh đổi phát triển bằng cách hy sinh môi trường, bởi môi trường là “tài sản của tôi”.

Nguyễn Vân Nam nhìn thấy trong các vụ cướp môi trường từ Vedan, Formosa… sự bất bình đẳng trong tư cách làm người giữa “tôi” với doanh nghiệp, thậm chí là thể chế, để kiên trì thúc đẩy người dân đi kiện. Không kiện được bằng luật Việt Nam thì kiện bằng luật Đài Loan. Đại sự tranh chấp chủ quyền quốc gia trên biển Đông cũng được ông kiến giải bằng cách làm người tự do có phẩm giá đó, khởi xướng ngư dân kiện chính quyền Trung Quốc.

Học thuật của ông cũng là hệ thống tiến bộ xã hội được đúc kết thành lý luận để bảo đảm cho quyền bình đẳng ở cấp độ cá nhân ấy của con người.

Nhà nước pháp quyền hay mô hình kinh tế thị trường xã hội mà ông xiển dương không ngoài mục đích thực hiện tương quan bình đẳng giữa cá nhân và các nhân tố cạnh tranh làm nên thị trường tự do. Tôn trọng quyền của cá nhân người tiêu dùng được coi là một nghĩa vụ bảo đảm cho cạnh tranh bình đẳng.

Cuốn sách là một trải nghiệm thực sự phong phú diễn biến con đường hội nhập toàn cầu với chủ thể trung tâm là con người Việt Nam. Ở đó, lòng dũng cảm dân sự được ông chọn lựa như một phẩm chất xã hội nhất thiết để hình thành con người tự do. Lòng dũng cảm dân sự ấy cũng là phương thức đấu tranh giành lấy tư cách làm người trên con đường san lấp những hố sâu bất bình đẳng xã hội, những khấp khểnh của thị trường tự do cạnh tranh.

Học để làm gì, trong một bài viết, tiến sĩ Nguyễn Vân Nam không ngại bác bỏ kinh nghĩa lâu nay để xác định mục đích của việc học là cho bản thân. Giáo dục là quá trình hình thành bản sắc cá nhân của con người tự do chính là luận điểm trung tâm của Nguyễn Vân Nam khi luận bàn về giáo dục. Cải cách giáo dục theo Nguyễn Vân Nam trước hết phải là thay đổi những quan niệm căn bản về giáo dục.

Thật lạ lùng, trong bối cảnh “đổi mới”, hoàn thiện thể chế thị trường, Nguyễn Vân Nam phản đối gay gắt thương mại hóa giáo dục dù là núp bóng tinh vi dưới chiêu bài xã hội hoá. Ông coi giáo dục là một nghĩa vụ chính yếu của nhà nước, lý do để nhà nước tồn tại. Bởi giáo dục là phải cung cấp cơ hội bình đẳng về tri thức, kĩ năng để con người vào đời, để làm việc, để sống chung trong một xã hội đa dạng và thay đổi.